Extracts from De Rectoribus Christianis, one of the first Mirrors for princes of the middle ages, 9th century


Extractos de De Rectoribus Christianis (s. IX),

Sedulio Escoto

 

De Rectoribus Christianis is an early example of a medieval mirror for princes, which were medieval treatises destined for young princes, to read and study, and also as a way for the author of these texts to earn some patronage on the side. Written in the 9th century (c. 855-859), in Liege Belgium. It was dedicated to prince Charles the Bald (823 - 877), who later become king of West Francia (843–877), and was also emperor of the Carolingian Empire from 875 to 877. The work features a subtle plagiary from Ambrose, uncredited references to both Claudian and the Distichs of Cato, but for the most part, the references Sedulius makes are mostly to scripture. It is at least worth reading through, and if you can, try reading the translation by R.W. Dyson, which is entitled Sedulius Scottus, De Rectoribus Christianis [On Christian Rulers], and is published by Boydell Press. Unfortunately, I have not been able to see it in full, and it appears to be the only English translation available as of 2020.

The work probably represents Sedulius’ best prose achievement, and also features some verse creations thrown in for good measure, but these are nowhere near the heights he reached with his verse pieces dedicated to his friend, bishop Hartgar, with their classical imagery and recherché lexicon. 

As a special bonus, I have included a list of cognates in Spanish of Sedulius’ turbocharged Carolingian Latin lexicon, which illustrates just how much literary vocabulary can be gleaned from Late Latin texts and then poured into a Romance language.

 

Extractos de De Rectoribus Christianis (s. IX),

Sedulio Escoto

 

Citas de la obra

Del prefacio

 

[OPERIS PRAEFATIO SUBSEQUENTIS]

«Gloria nam regum, nitidis et stemmata sceptris

Dogmata sunt Domini, nec non exempla priorum,

Gestaque nobilium procerum famosa per orbem».

 

[Prefacio de la subsiguiente obra]

Ya que la gloria de los reyes y guirnaldas para sus cetros refulgentes

Son: los dogmas del Señor, así como los ejemplos de los mayores,

y las gestas de los nobles proceros, famosas por todo el mundo.

 

 

[Preface to the following work]

For the glory of kings and the garlands for their bright sceptres are:

The dogmas of the Lord, the examples of the elders,

  And the deeds, famed throughout the world, of illustrious noblemen.

 

De capítulo II

[Qualiter rex orthodoxus semetipsum regere debet].

«Rex enim a regendo vocatur[1]. Tunc autem hoc nomine se veraciter appellari intelligat, qui semet rationabiliter gubernare non ignorat».

 

[Cómo el rey ortodoxo debe regir a sí mismo]

Un rey es designado como tal en rigiendo. Entonces, por este nombre, se debe entender de veras que [un rey] no ignora cómo gubernar a sí mismo racionalmente.

 

[How an orthodox king should rule himself]

A king is designated as such by [the act of] “ruling”. So, by this name, one must verily understand that a king does not disregard governing himself in a rational manner.

 

 

«tertio cum otiosa et inutilia seu noxia inanium verborum folia profluere devitet;».

Tercero, que evite de proferir bagatelas ociosas, inútiles y dañinas de palabras inanes.

 

Thirdly, that he avoid the utterance of unprofitable, futile, or harmful trifles of vacuous words.

 

«sicut quidam sapiens ait: Rex erit, qui recte faciet; qui non faciet, non erit».

Así como un sabio dice: será rey el que se actuará rectamente; el que no, no lo será.

 

As a wiseman (Horace) once said: He shall be king, one who acts as such; and the one who does not, shall not.

 

«amicus bonorum et inimicus tyrannorum».

 

[Un buen rey debe ser] un amigo de los buenos y enemigo de los tiranos.

 

[A good king should be] a friend of the good, and an enemy of tyrants.

 

 

De capítulo III

[Qua arte et industria momentaneum regnum stabiliri potest]

[Con qué arte e industria un reino transitorio puede estabilizarse]

 

«Illud enim verum regnum est, quod in sempiternum perdurat;».

Aquel es el reino verdadero, que perdura sempiternamente.

 

[By what art and industry a transitory kingdom can be made stable]

That is a true kingdom, one which lasts eternally.

 

 

«Unde in armis instabilitas, in pace transitorium videtur».

De ahí, una inestabilidad en las armas parece [ser] de una paz transitoria.

 

There appears to be only transitory peace where there is an instability in arms.

 

 

 

 

 

 

 

De capítulo IV

[De regia potestate non tam opibus et fiducia fortitudinis[2],

quam sapientia cultuque pietatis perornanda]

 

[Sobre el poder regio no [basado] tanto en la riqueza y plena confianza

como en proveyendo de una sabiduría y un culto de piedad]

 

«Iusti fulgebunt quasi stellae, et intelligentes quasi firmamentum».

 

Los justos fulgen como estrellas, y los inteligentes como firmamento.

 

[On royal power, which should be adorned not with riches and confidence of strength, but rather by wisdom and worship]

 

The righteous shine like stars, and the wise like a firmament.

 

«Decet igitur amabilem Deo principem discendi habere voluntatem desideriumque coelestium».

Conviene entonces, que el príncipe amable aprenda de Dios [cómo] tener una voluntad y deseo celestes.

 

It is befitting for a kind prince that he learn from God how to possess a divine will and desire.

 

De capítulo V

[Quanta sacri moderaminis sollicitudo erga uxorem et liberos

propriosque domesticos ab eodem est exhibenda]

[De cuánta responsabilidad hacia una moderación sacra se ha de mostrar ante su mujer y crías y a sus propios empleados domésticos]

 

«[Mulier] quem diligit hodie, odit in crastino».

[Una mujer] que [te] ama hoy, [te] odia mañana.

 

[On how much care for holy moderation is to be shown towards his wife, children and his domestic staff]

[A woman] who loves [you] today, hates [you] tomorrow.

 

«Quem diligit hodie, odit in crastino.

Et sicut quidam ait: Naufragium rerum est mulier male fida marito».

[Dicta Catonis].

 

Quien ama hoy, odia mañana. Y como un sabio dijo: La esposa que engaña a su marido causa un naufragio para la vida doméstica.

 

Who loves today, hates tomorrow. And like a wiseman once said: The wife who deceives her husband shipwrecks their household.

 

 

«Rex pius et sapiens terno moderamine regnat

Semet suosque subditos».

 

El rey pío reina con una moderación suave,

 a sí mismo y a sus súbditos.

 

A pious king reigns with a soft moderation,

toward himself and his own subjects.

 

«Mitis simplicitas in cuius mente redundet

Velut columbae gratia».

 

Una simplicidad moderada que en su mente debe rebosar

con la gracia de una paloma.  

 

A moderate simplicity which should flow in his mind

with the grace of a dove.

 

 

De capítulo VI

[Quales consiliarios et amicos bonum principem habere

decet]

[Cuáles consiliarios y amigos al príncipe le covniene tener].

«In humanis rebus nulla quidem ars, ut dicunt, difficilior est quam inter turbulentissimas huius saeculi procellas bene imperare, et provide rem publicam gubernare».

 

Entre todas las artes de índole humana, —como suelen decir— no hay ninguna más difícil que imperar bien en las procelas turbulentísimas de este siglo, y gobernar un estado de modo próvido.

 

[What kind of counsellors and friends befit a good prince to have]

 

In human affairs there is no art, (as they say), more difficult than ruling well during these most turbulent present times, and governing a state diligently.

 

 

«Aequius est ut ego tot et talium amicorum consilium sequar,

quam ut tot et tales amici meam unius voluntatem sequantur».

—Sedulio le atribuye la cita al Emperador Antonio, pero en realidad es de Marco Aurelio.

 

 Lo más justo es que yo siga todo y cada consejo de mis amigos, que cada uno de mis amigos sigan mi voluntad.

 

It is fairer that I follow each and every piece of advice from my friends,

than every one of my friends following my own will.

 

«Qui enim possunt esse boni, qui sibi sunt mali?».

¿Quiénes pueden ser buenos, si son malos con sí mismos?

 

Who can be good, if they’re wicked to themselves?

 

[Sobre los buenos amigos]

«Qui sunt autem boni amici? nisi illi qui sunt sancti ac venerabiles, non malitiosi, non furaces, non factiosi, non callidi, non ad malum consentientes, non bonorum inimici, non libidinosi, neque crudeles, non circumventores sui principis; sed sancti, continentes, religiosi, amatores principis sui, et qui de illo nec ipsi rident, nec risui esse volunt, qui neque mentiuntur, neque fingunt, et nunquam decipiunt; sed veraces, sobrii, prudentes atque in omnibus suo principi fideles. Talibus itaque personis salva efficitur res publica, piique regnatoris fama crescit et gloria».

 

¿Quiénes son entonces, los buenos amigos? Aquellos que son santos y venerables, no maliciosos, no malhechores, no facciosos, que no consienten al mal, que no son enemigos de los buenos, ni libidinosos, ni crueles, que no esquivan de su príncipe; y quienes no se ríen de él, ni quieren reírse de él, quienes ni mienten, ni fingen, y nunca engañan; sino veraces, sobrios, prudentes y fieles a su príncipe en todo. Y así, de tales personas se consigue un estado salvo, y la fama y la gloria del pío reinador crecen.

 

[On good friends]

Who are good friends then? Those who are holy and venerable, not malicious, nor evildoers, nor factious, those who do not consent to evil, who are not enemies of the good, nor lustful, nor cruel, those who do not sidestep their prince; and those who do not laugh at him, nor want to laugh at him, who neither lie, nor pretend, and never cheat; but truthful, sober, prudent and faithful to their prince in everything. And so, from such people a safe state is obtained, and the fame and glory of the pious ruler grow.

 

 

 

De capítulo VII

[Quae res malos principes faciat]

[Cuáles cosas el mal príncipe haría]

 

«Rex pius et sapiens tribus modis regendi ministerium gerit. Nam primo se ipsum, quomodo in superioribus ostendimus; secundo uxorem propriam et liberos suosque domesticos; tertio populum sibi commissum rationali et glorioso moderamine regere debet».

 

El rey pío y sabio debe desempeñar su ministerio de regir en tres modos. El primero, debe regir a sí mismo, como hemos demostrado antes; el segundo, a su propia esposa a sus hijos y a sus criados domésticos; el tercero, al pueblo que le ha sido encomendado, [los tres] con una moderación racional y gloriosa.

 

 

[On what things a bad prince would do]

 

The pious and wise king must carry out his ruling ministry in three ways. The first is that he must rule himself, as we have demonstrated previously; the second, his own wife, his children, and his domestic servants; the third, the nation that has been intrusted to him, [all three] with a rational and glorious moderation.

 

«Imperator qui domi clausus est, vera non novit; cogitur hoc tantum quod illi loquuntur, facit iudices quos fieri non oportet, amovet a re publica quos debeat obtinere».

 

El emperador que está encerrado en su casa, no conoce la realidad de las cosas; es concitado [hacer] todo lo que ellos dicen, los jueces hacen no que no les corresponda, amueven al estado quienes que deben ser contenidos.

 

The emperor who is locked up in his own home does not know the reality of things; he is summoned [to do] everything that they say, the judges make decisions that do not correspond to them, the ones who should be contained cause unrest in the state.

 

 

«Quam praecipitans turbo regentes

Subvertit nimium copia rerum!».

 

¡Como un torbellino precipitante, una

excesiva demasía de cosas subvierte a los gobernantes!

 

Like a precipitating whirlwind, an

Excessive superabundance of things subverts the rulers!

 

 

«Sacris qui fuerant moribus aurum,

Mox plumbo similes viliter horrent.

Et qui vitis erant ubere laeti,

Agrescunt veluti spreta labrusca».

 

«el oro que hubo en las costumbres sagradas

 pronto se corrompe vilmente en plomo,

y la vid fértil y leda se convierte

en labrusca desechada».

 

the gold that was contained in the sacred customs

 is soon vilely corrupted into lead,

and the fertile and happy vine becomes

a disregarded wild vine.

 

 

[Ocho cosas que ciegan a un rey]

 

Nam caecant oculos regis honores,

Aurum, divitiae, nubila, mendae,

Vultus feminei blanda voluptas,

Chari falsidici, pompa, potestas.

 

Pues ciegan los ojos del rey;

los honores, el oro, la riqueza, la ocultación, los errores,

el blando deseo del rostro femenino,

las falsedades de los seres queridos, la pompa, el poder.

 

[Eight things that blind a king]

 

For they blind the king's eyes;

honours, gold, wealth, concealment, mistakes,

the soft desire of the female countenance,

the falsehoods of loved ones, pomp, power.

 

De capítulo VIII

[De avaris vel impiis regibus, et quanta per eosdem

populum mala, vel ipsos ultio divina consequitur].

 

[De los reyes avaros o impíos, y por sus males, y de los cuales, cuánta venganza divina persigue tanto a él como a su pueblo]

 

 

 

Quid sunt autem impii reges, nisi maiores terrarum latrones, feroces ut leones, rabidi ut ursi? sicut scriptum est de illo: Leo rugiens, et ursus esuriens, princeps impius super populum pauperem (Prov. XXVIII, 15).

 

¿Qué son pues, los reyes impíos, si no los mayores ladrones de la tierra, feroces como leones, rábidos como los osos? Como escrito está al respecto: León rugiente y oso hambriento, es el príncipe impío sobre el pueblo pobre.

 

 

[On greedy or impious kings, and the evils, from which, how much divine vengeance persecutes both him and his people]

 

What, then, are wicked kings, if not the greatest thieves of the earth, fierce as lions, rabid as bears? As has been written on the subject: As a roaring lion, and a ranging bear; so is a wicked ruler over the poor people.

 

 

[Sobre la felicidad transitoria y eterna]

 

«Vae autem illis qui pro parvo puncto praesentis felicitatis vendunt gloriam aeternae beatitudinis!».

 

¡Ay de aquellos, que por un parvo instante de felicidad transitoria, venden su gloria de la beatitud eterna!

Woe to those who, for a brief moment of transitory happiness, sell off their glory of eternal beatitude!

 

 

 

Del capítulo IX

[De rege pacifico atque clementi. Vel quibus danda sunt

beneficia]

[Del rey pacífico y clemente, o cuáles beneficios debe otorgar (a su pueblo)]

«Rex etenim iustus et pacificus laeta facie bona dividit, et uniuscuiusque causam diligenter meditatur, et infirmos et pauperes populi non despiciens, cum seniorum et prudentiorum consilio et iudicio vera iudicia loquitur, malos humilians bonosque exaltans».

 

Ya que un rey justo y pacífico es distinguido por una facies leda, y se medita diligentemente sobre cada pleito, y no menosprecia a los pobres de [su] pueblo, y mediante el consejo y juicio de mayores y prudentes, profiere juicios veraces, humilla a los malos y exalta a los buenos.

For a just and peaceful king is distinguished by a joyous countenance, and diligently meditates on every proceeding, and does not disparage the poor of [his] people, and through the advice and judgment of elders and the wise, utters truthful judgments, humbles the wicked and exalts the good.

 

 

[la regla trina de la paz]

«Quem trinam pacis regulam conservare oportet, hoc est: supra se, in se, iuxta se; quia erga Deum, et in se ipso, et circa proximos debet esse pacificus».

«Conviene a uno conservar la regla trina de la paz, eso es; lo que es superior a sí mismo, lo que está en sí y junto a sí mismo; porque ante Dios, uno debe ser pacífico consigo mismo y para con los próximos».

 

One should keep the triune rule of peace, that is; [to have peace in] what is superior to himself, what is within himself and what is around himself; for before God, one must be peaceful with oneself and with others

 

 

[la mente pacífica del reinador]

«Fructus autem pacificae mentis est, erga subiectos et amicos benignam ostendere misericordiam simul et clementiam, quibus virtutibus tam pius regnator quam eius regnum gloriose conservatur;».

 

El fruto de una mente pacífica es, mostrar a sus súbditos y amigos una misericordia benigna y una clemencia, por las cuales virtudes se conserva gloriosamente tanto un reinador pío como su reino.

 

[The pacific mind of a ruler]

The product of a peaceful mind is, to show to his subjects and friends a benign mercy and clemency, by such virtues are preserved gloriously both a pious ruler and his kingdom.

 

«Non enim quidquam est quod bonum rectorem melius populo favorabilem atque amabilem commendet, quam clementia et pacifica serenitas».

Pues no hay nada que mejor distinguiría al buen rector como uno favorable y amable ante su pueblo, que la clemencia y una pacífica serenidad.

 

For there is nothing that would better distinguish the good ruler as one who is favourable and kind to his people, than clemency and a peaceful serenity.

 

 

«Pacifer et beatus ille fit sicuti vinea[3],

Trinitatis est imago digna sorte coelitum».

 

Pacífico y beato es el que se asemeja a la viña,

 es la imagen de la trinidad digna del destino del celícola. 

 

Peaceful and blessed is he who resembles the vineyard,

 it is the image of the trinity worthy of the destiny of one who dwells in heaven.

 

 

 

Del Cap. X.

Quot columnis regnum iusti regis sustentatur

[¿Sobre cuantas columnas se sostiene el reino del rey justo?]

 

[Las ocho columnas]

«Sed inter haec aliud quod est sciendum, quoniam ut sapientes perhibent, sunt octo columnae quae fortiter regnum iusti regis sustentant. Prima columna veritas est in omnibus rebus regalibus. Secunda columna patientia in omni negotio. Tertia, largitas in muneribus. Quarta, persuasibilitas seu affabilitas in verbis. Quinta, malorum correctio atque contritio. Sexta, bonorum amicitia atque exaltatio. Septima columna levitas tributi in populos. Octava, aequitas iudicii inter divites et pauperes. Hae sunt itaque octo columnae quae regnum iusti principis et in hoc saeculo stabilitant atque ad aeternae stabilitatem gloriae perducunt:».

 

Pero entre estas cosas hay otra que es consabida, puesto que los sabios lo afirman, que hay ocho columnas que firmemente sostienen el reino del rey justo:

La primera columna es: ser veraz en cada asunto real;

La segunda es [tener] paciencia en cada empresa;

Tercera, largueza en [otorgar] dones;

La cuarta; tener la cualidad de persuasivo o afabilidad con las palabras;

Quinta, [hacer] una corrección y contrición de los malvados;

La sexta, [entablar] amistades y exultar a los buenos;

la séptima columna es; una levedad de impuestos en los pueblos;

La octava; equidad de juicio entre tanto los ricos como para los pobres;

Y así estas son las ocho columnas que tanto estabilizan el reino del príncipe justo en esta vida como conducen a la estabilidad de la gloria eterna.

 

[Upon how many columns the kingdom is sustained]

[The eight columns]

 

But among these things there is another that is well-known, for the sages affirm it, that there are eight columns that firmly support the kingdom of the just king:

The first column is: be truthful in every royal matter;

The second is to [have] patience in every undertaking;

Third, largesse in [bestowing] gifts;

The fourth; to possess the quality of persuasiveness or kindness with words;

Fifth, [to exact] correction and contrition upon the wicked;

The sixth, [make] friendships and exult the good;

The seventh column is; a lightness of taxes in his towns;

The eighth; fairness of judgment among both the rich and the poor;

And so, these are the eight columns that both stabilize the kingdom of the righteous prince in this life and lead to the stability of eternal glory [in the next].

 

 

Del cap. XII

[De eo quod saluberrimis antistitum admonitionibus et

correptionibus pio rectori obtemperare sit gloriosum]

[Por qué es glorioso obtemperar a las admoniciones y correcciones salubérrimas de los obispos]

 

«Melius est enim a sapiente corripi quam stultorum adulatione decipi».

Es mejor ser corregido por el sabio que engañado por la adulación de los estultos.

 

[On why it is glorious for a pious ruler to comply with the most beneficial admonitions and corrections of the bishops].

It is better to be corrected by the wise than to be deceived by the flattery of fools.

 

 

Del capítulo XVI

[De adversis si forte contigerint]

[Sobre los tiempos adversos, si es que acaezcan]

 

[Durante los tiempos de contienda]

«Nam primum tempus laboris est, quando per fragores hostium et bella contenditur. Secundum vero quando ipsum regnum suis incrementis ut luna usque ad plenitudinem tendit. Tertium tempus est ipsius plenitudinis, quando undique ab omnibus non offenditur, sed in plenitudine gloriae suae tanquam plenilunii claritas nobilitatur. Quartum tempus est in quo ipsius regni sublimitas instar lunae decrescere incipit. Porro quintum, quod est novissimum, tempus est colluctationis et contradictionis, quando rei publicae quasi turris Siloa summa corruit,

 ac nullus ad ipsam rem publicam stabiliendam quidquam boni facere vult. Unde colligendum est quam mobilis et quam variabilis sit terreni regni gloria, quae nunquam in eodem statu perseverat, sed sicut luna ut per momenta crescit in prosperis, ita et decrescit in adversis».

 

Pues el primer tiempo de contienda es, cuando se lidia con los fragores de los enemigos y las guerras. El segundo es cuando el reino mismo extiende sus incrementos como la luna hasta la plenitud. El tercer tiempo es la plenitud misma, cuando de todos modos nadie queda ofendido, sino que se dignifica en la plenitud de su gloria como la claridad del plenilunio. El cuarto tiempo es donde la sublimidad del mismo reino empieza decrecer la imagen de la luna. Luego el quinto, que es novísimo, es el tiempo del conflicto y contradicción, cuando, la cima del estado se derrumbe como la torre de Siloé, y nadie quiere hacer nada bueno para estabilizar el mismo estado. De ahí se colige cuán móvil y cuán variable sería la gloria del terreno del reino, que nunca se persevera en el mismo estado, sino como la luna que por momentos crece de modo próspero, así también [el reino] se decrece de modo adverso.

 

Well, the first time of conflict is, when dealing with the rages of enemies and wars. The second is when the kingdom itself expands its increments like the moon, to fullness. The third time is the fullness itself, when in no way is anyone offended, but is dignified in the fullness of its glory like the brightness of a full moon. The fourth time is when the sublimity of the same kingdom begins to decrease the image of the moon. Then the fifth, which is a new one, is the time of conflict and contradiction, when the top of the republic collapses like the tower of Siloam, and no one wishes to do anything good to stabilize the state itself. Hence it follows just how mobile and how variable would be the glory of the kingdom's terrain, which never persists in the same condition, but like the moon that at times grows prosperously, so also does [the kingdom] decreaseadversely.

 

 

 

 

Del capítulo XIX

[De privilegiis sanctae matris Ecclesiae a pio rectore

conservandis, ac dignis ecclesiarum praepositis atque ministris]

 

[Algunas cualidades del gobernante cristiano]

«Nam quisquis est prudens et sanctus Christiani populi dominator, beneficiorum Domini semper fit memor; ideoque beneficii largitorem honoribus magnificat, atque honoratum se esse cognoscit, piaque affectione de privilegiis et causis sanctae matris Ecclesiae, quae est sponsa Dei vivi, conservandis et augendis, nec non de honore ac reverentia sacerdotali laudabilem sollicitudinem habet».

 

Pues el reinador prudente y santo del pueblo cristiano siempre los tiene presentes los beneficios del Señor; y por consiguiente la largueza del beneficio se magnifica mediante los honores, y se reconoce ser honrado, con la pía afección de los privilegios y causas de la santa madre iglesia, la cual es la esposa del Dios vivo, que es para conversar y aumentar, así como de un honor y reverencia sacerdotal cuenta con una laudable responsabilidad.

 

[Concerning the privileges of the Holy Mother Church that are to be preserved by a pious ruler, and by the worthy provosts and ministers of the church].

 

For the prudent and holy ruler of the Christian people is always aware of the benefits of the Lord; and consequently the largeness of the benefit is magnified by the honours, and it is recognized to be honoured, with the pious affection of the privileges and causes of the holy mother church, which is the wife of the living God, who is to converse and increase, as well as a priestly honour and reverence, he has a laudable responsibility.

 

Del capítulo XX

[Quanta ignominia superbos, qualisque vel quanta gloria hic

et in futuro principes orthodoxos comitatur]

[De cuánta ignominia hay en los soberbios, y de cuál o cuánta gloria viene a los príncipes ortodoxos, tanto ahora como en el futuro]

 

«Ut enim reprobis praesentes offensiones, calamitates, captivitates, filiorum orbitates, amicorum strages, frugum sterilitates, pestilentias intolerabiles, breves et infelices dies, diuturnas aegrotationes, mortes pessimas, et insuper aeterna supplicia retribuit; ita e contra iustis et sanctis rectoribus multa in praesenti solatia, divitiarum abundantiam, triumphorum gloriam, pacis tranquillitatem, praeclaram sobolis indolem, multos et felices annos ac perpetuum regnum in futuro donat».

 

Ya que al réprobo próximamente se le retribuyen ofensiones, calamidades, cautividades, la orfandad de los hijos, la ruina de los amigos, la esterilidad de la cosecha, pestilencias intolerables, días breves e infelices, enfermedades extendidas, muertes pésimas, y, sobre todo, suplicios eternos; y así por el contrario, a los gobernantes justos y santos, les son donados muchos solaces en el presente, una abundancia de riquezas, una gloria de triunfos, una tranquilidad de paz, una progenie de índole preclara, muchos y felices años y en el futuro, un reino perpetuo.

 

[How great is the ignominy that hangs over the proud, and of what kind or how great the glory of the orthodox prince is, both now and in the future]

Since the reprobate will soon be retributed with offenses, calamities, captivity, the orphanhood of [their] children, the ruin of friends, the barrenness of their harvest, intolerable pestilences, brief and unhappy days, widespread diseases, horrible deaths, and above all, eternal torments; and thus on the contrary, to just and holy rulers, many solaces in the present are bestowed; an abundance of riches, the glory of triumphs, the tranquillity of peace, a progeny of illustrious nature; many happy years [in the present], and in future, a perpetual kingdom.

 

 

«Quorum exempla et insignia gesta, atque felicem transitoriae vitae cursum, insuper aeternae retributionis gloriam vos semper amare, cogitare, atque imitari, domine rex, summopere decet».

 

De cuales ejemplos y gestas insignes, tanto para el curso feliz de la vida transitoria, como para la gloria de una retribución eterna, conviene muchísimo a vuestra merced amar, cogitar, e imitar [las cosas escritas en este libro], oh Señor rey. 

 

Of such famous examples and deeds, and the happy course of a transitory life, in addition to the glory of eternal retribution, it is very befitting for your excellency to love, contemplate, and imitate [the things written in this book], O [my] Lord [and] King.

 

Citas tomadas de otros autores leídos por Sedulio

I.                 «Rex erit, qui recte faciet; qui non faciet, non erit».

De Ausonius, Idyllia, Idyllium XII. Technopaegnion:

«Qui recte faciet, non qui dominatur, erit rex.

«Vexat amicitias, et foedera dissociat lis.

Y de Isidoro, Etymologiae, Liber 9: DE LINGUIS, GENTIBUS, REGNIS, MILITIA, CIVIBUS, AFFINITATIBUS -§ 3: «4. Reges a regendo vocati. Sicut enim sacerdos a sacrificando, ita et rex a regendo. Non autem regit, qui non corrigit. Recte igitur faciendo regis nomen tenetur, peccando amittitur. Unde et apud veteres tale erat proverbium: Rex eris, si recte facias: si non facias, non eris».

 

II.             «Naufragium rerum est mulier male fida marito». De Dicta catonis.

 

III.         Unde Nerva imperator dicebat: «Amici cum se mereri omnia praesumunt, si quidquam non extorserint, atrociores fiunt». Del emperador Nerva, (cita quizá apócrifa). Cuando los amigos asumen que merezcan todo, si no [te] extorsionan algo, se devuelven más atroces.

 

IV.         Casi un capítulo entero (XXX) del libro Historia tripartita, de Teodoro el lector:

 

«Nescis, imperator, perpetratae a te necis quanta sit magnitudo? Neque post causam tanti furoris mens tua molem praesumptionis agnoscit? Sed forte recognitionem peccati prohibet potestas imperii. Quibus igitur oculis aspicies communis Domini templum? Quibus calcabis pedibus sanctum illius pavimentum? Quomodo manus extendes de quibus adhuc sanguis stillat iniustus? Quomodo huiusmodi manibus suscipies sanctum Dei corpus? Qua praesumptione ore tuo poculum pretiosi sanguinis percipies, dum furore sermonum tantus iniuste sit sanguis effusus? Recede igitur, recede, nec secundo peccato priorem nequitiam augere contendas. Suscipe vinculum quo te omnium Dominus nunc ligavit. Est enim medicina maxima sanitatis. His sermonibus obediens (erat enim divinis eruditionibus enutritus, et aperte sciens quae sunt propria sacerdotum, quae regum), gemens et deflens ad regalia remeavit. Cumque octo mensium continuo transissent tempora, propinquavit nativitatis Salvatoris nostri festivitas. Imperator autem lamentationibus assiduis in palatio residens, continuas lacrymas incessabiliter expendebat. Ingressus autem Rufinus tunc magister, et singularem apud principem fiduciam habens, et videns principem in lamentatione prostratum, accessit ut lacrymarum causas inquireret. At ille amarissime ingemiscens et vehementius lacrymas fundens, Tu, inquit, Rufine, ludis et mala mea non sentis; ego autem lamentor et gemo calamitatem meam, quia quidem servis et mendicantibus aperta sunt templa Dei, et proprium Dominum libenter exorant, mihi vero ingressus non est ad eum. Insuper etiam clausi sunt coeli. Haec dicens, verba singula singultibus irrumpebat. Quem cum idem Rufinus beato reconciliare Ambrosio persuaderet, neque tamen potuisset, haec imperator in media iam platea cognoscens, Pergo, inquit, et iustas in facie suscipio contumelias. Cumque ad sacra limina pervenisset, in sanctam quidem basilicam non praesumpsit intrare, sed veniens ad antistitem, et inveniens eum in salutatorio residentem, supplicabat ut eius vincula resolveret. At ille tyrannicam dicebat eius praesentiam, et contra Deum vesanire Theodosium, eiusque calcare leges. Verum imperator, Non, inquit, insurgo adversus ecclesiasticas sanctiones, nec inique ingredi limina sacra contendo, sed te solvere vincula mea deposco, et communis Domini pro me exorare clementiam, nec mihi ianuam claudi, quam cunctis poenitentiam agentibus Dominus noster aperuit. Tunc antistes, Quam, inquit, poenitentiam ostendisti post tantas iniquitates? Quibus medicaminibus incurabilia vulnera plagasque curasti? At imperator, Tuum, inquit, opus est et docere et medicamina temperare, meum vero oblata suscipere. Quibus verbis imperatoris auditis, quae illius humilitatem atque ipsum spontaneam poenitentiae suscipere afflictionem monstrabant, sanctus Ambrosius salutarem ei medicinam tantorum vulnerum apposuit, qua percepta imperator magnas gratias referebat. Tali ergo tantaque et praesu. et imperator virtute clarescebant, quorum opus valde fuit admirabile, illius fiducia, huius obedientia, illius zeli fervor, huius autem fidei puritas. Porro regulas pietatis quas a magno sacerdote percepit, etiam reversus in Constantinopolitanam urbem servavit. Nam dum festivitatis tempore ad ecclesiam processisset, oblatis in altari muneribus, mox egressus est. Cumque Nectarius praesul ecclesiae mandasset cur intus stare noluisset, mandavit princeps: Vix, inquit, potui discere quae differentia sit imperatoris et sacerdotis; vix enim veritatis inveni magistrum; Ambrosium namque solum novi vocari digne pontificem. Tantum itaque prodest increpatio a viro virtutis prolata!».

 

 

V.             Del cap. XIV: «Nullus ergo debet confidere in homine, aut praesumere quod nullus ei possit resistere. Praesumebat et silurus piscis quod hamum sibi nemo iaceret, nemo tenderet retia; et si incidisset, omnia disrumperet, et tamen fuscinam non evasit». Un plagio de Ambrosio, Hexaemeron Liber V, DE OPERE QUINTI DIEI. CAPUT V: «quod nemo tibi possit resistere: praesumebat et silurus quod hamum nemo sibi iaceret, nemo retia tenderet, et, si incidisset, universa dirumperet; et tamen fuscinam non evasit,».

 

VI.         Del cap. XIV: «Formidabilis elephantus murem timet. Leo rex ferarum exiguo scorpionis aculeo occiditur». Ibid. De Ambrosio, Hexaemeron, Lib. VI. CAPUT VI: «Formidabilis tauris elephantus murem timet. Leo quidem rex ferarum exiguo scorpionis aculeo exagitatur, et veneno serpentis occiditur».

 

 

VII.     «O nimis dilecte Deo, tibi militat aether,

Et coniurati veniunt ad classica venti».

 

De un carmen de Claudiano (aunque tomado fuera de contexto), De su Panegyricus de tertio consulatu Honorii Augusti, Carmen 7. Poema mencionado por: Orosius, en Historiae, Lib. VII, cap. XXXV: «et fortasse concedam, ut non haec fidei Christiani ducis concessa videantur, quamvis ego hoc testimonio non laborem, quando unus ex ipsis, poeta quidem eximius, sed paganus pervicacissimus, huiusmodi versibus et Deo et homini testimonium tulit, quibus ait:

O nimium dilecte Deo! tibi militat aether,

Et coniurati veniunt ad classica venti».

 

Y también Landulfus Sagax, en:

Historia miscella, LIBER DECIMUS TERTIUS, THEODOSIUS.

«Ad cuius laudem ob insignem victoriam poeta quidam nomine Claudianus, eximius, sed paganus, inter caetera huiusmodi Deo et homini testimonium cecinit:

O nimium dilecte Deo, tibi militat aether,

Et coniurati veniunt ad classica venti».

 

También citado por Agustín, De Civitate Dei, lib. V, cap. XXVI:

«Unde et poeta Claudianus, quamuis a Christi nomine alienus, in eius tamen laudibus dixit:

«O nimium dilecte Deo, cui militat aether,

Et coniurati veniunt ad classica venti!».

 

El orden original de los versos es el siguiente: 

 

«te propter gelidis Aquilo de monte procellis

obruit adversas acies revolutaque tela

vertit in auctores et turbine reppulit hastas   

o nimium dilecte deo, cui fundit ab antris

Aeolus armatas hiemes, cui militat aether

et coniurati veniunt ad classica venti».


 

Oh [emperador] tan dilecto por Dios, para quien Eolo verte

de su antro una procela armada, para ti milita el éter,

y vienen los vientos conjurados al son de las trompetas.

 

 Oh [emperor] so beloved by God, for you Aeolus pours

out an armed storm from his cave, for you the ether does combat

and the winds sworn in arrive at the sound of the war trumpet. 

 


 

 

 

 

Apéndice: cognados castellanos de las voces usadas por Sedulio

adminículo. (Del lat. adminicŭlum). 1. m. Aquello que sirve de ayuda o auxilio para una cosa o intento. 2. m. Objeto que se lleva en prevención para servirse de él en caso de necesidad. U. m. en pl. Cap. X: «Pius itaque rector tanquam luminosa pupilla primo quod iustum et legitimum est secundum canonicas sanctorum episcoporum sanctiones perspicaciter attendat; dehinc consensum atque auctoritatis adminiculum his quae sunt vera et iusta adhibeat».

áulico. (Del lat. aulĭcus). 1. adj. Perteneciente o relativo a la corte o al palacio. 2. adj. Cortesano o palaciego. U. t. c. s. Cap. VII: «Amici praeterea improbi, satellites detestandi, eunuchi avarissimi, aulici vel stulti vel detestabiles, per quos omnes etiam in illo dominatore qui videbatur bonus esse nascitur oblivio mandatorum Dei».

beneplácito. (Del lat. bene placĭtus 'que ha gustado', nota de aprobación que se ponía en las propuestas de nombramiento). 1. m. Aprobación, permiso. 2. m. complacencia. Cap. XI: «Itaque providus rector studeat facere quae Deo sunt beneplacita, si ipse desiderat ut Deus faciat quae sunt illi prospera et gloriosa».

cauterio. (Del lat. cauterĭum, y este del gr. καυτήριον). 1. m. Med. cauterización. 2. m. Med. Agente o instrumento para cauterizar. 3. m. Aquello que corrige o ataja eficazmente algún mal. Cap. XVI: «Nam fomentis lenibus, quibus nos Deus consolatur saepe, saepe etiam mordacissimum medicamentum tribulationis adiungit, et quasi clementissimus medicus incidere cupiens putridas carnes et cariosa vulnera adurere, cauterio non parcit; non miseretur, ut magis misereatur».

consiliario. (Del lat. consiliarius). 1. m. y f. consejero ( persona que aconseja). 2. m. y f. En algunas corporaciones y sociedades, persona elegida para asistir con su consejo al superior que las gobierna, o tomar parte con él en ciertas decisiones. 3. m. y f. desus. Persona que se aconseja con otra.Cap. VI: «Sed haec ars tunc ad finem perfectionis pervenit, cum ipsa res publica prudentes et optimos consiliarios habet».

conturbar. (Del lat. conturbāre). tr. Alterar o inquietar a alguien o causar intranquilidad en su ánimo. U. t. c. prnl. Cap. IX: «Princeps pacificus tanquam floridus et fertilis est in proximo paradisus, et quasi vinea honesta copioso abundans fructu, omnem a splendore conspectus sui conturbans discordiam, qui dum pacem in aula suae mentis amplectitur, procul dubio mansionem praeparat Christo, quia Christus pax est, et in pace requiescere cupit».

cultor. (Del lat. cultor). 1. adj. cultivador. U. t. c. s. 2. adj. desus. Que adora o da culto. Era u. t. c. s. Cap. V: «Aridus ut viridi bene crescat in arbore palmes, Cultor bonus hoc providet».

dilecto. (Del lat. dilectus, part. pas. de diligĕre 'amar'). adj. Amado con dilección. Cap. XI: «Unde illos universorum Dominus sublimavit in terris, et post praesentis gloriam felicitatis tanquam dilectos sibi ministros in aeternum beatificat in coelis».

émulo. (Del lat. aemŭlus). adj. Competidor o imitador de alguien o de algo, procurando excederlo o aventajarlo. U. m. c. s. U. m. en sent. favorable. Cap. XI: «Sed si quis est tantorum aemulus gloriae principum, si quis Christianus rector feliciter et gloriose in hoc saeculo regnare desiderat, et ad palmam sempiternae beatitudinis pervenire contendit, illorum fidelissimam erga cultum Omnipotentis imitetur devotionem, seque benevolum, clementem, in iudiciis districtum, in cordis humilitate mansuetum, in visceribus misericordiae compatientem, in largitate munificum, in zelo qui secundum Deum est fulmineum circa Dei Ecclesiam solerter exhibeat, si consortio supernorum civium cum sanctis et iustis rectoribus regnare perenniter procurat». 

exornar. (Del lat. exornāre). 1. tr. Adornar, hermosear. U. t. c. prnl. 2. tr. Amenizar o embellecer el lenguaje escrito o hablado con galas retóricas. Cap. IV: «Omnis autem regia potestas, quae ad utilitatem rei publicae divinitus est constituta, non tam caducis operibus ac terrestre fortitudine, quam sapientia cultuque divino est exornanda;».

festinación. (Del lat. festinatio, -ōnis). f. Celeridad, prisa, rapidez. Cap. VI: «Duo vero maxime contraria sunt consilio, festinatio et ira».

fragor. (Del lat. fragor, -ōrem) m. Ruido estruendoso. Cap. XVI: «Nam primum tempus laboris est, quando per fragores hostium et bella contenditur».

fructuoso. (Del lat. fructuōsus). adj. Que da fruto o utilidad. Cap. IX: «ager fructuosus, quando diversis floribus nodisque crispantibus depingitur;».

gobernalle. (Del cat. governall 'timón', y este del lat. gubernaculum). m. Mar. Timón de la nave. Cap. VI: «Absque gubernaculo navis ceu nutat in alto / Fluctibus, ac tumidis tunditur illa notis».

habitáculo. (Del lat. habitacŭlum). 1. m. habitación ( lugar destinado a vivienda). 2. m. Recinto de pequeñas dimensiones destinado a ser ocupado por personas o animales. 3. m. En un vehículo, espacio destinado a las personas. 4. m. Ecol. hábitat. Cap. V: «Claudorum atque debilium maximam habebat curam, non servis, non aliis ministris utens, sed per semetipsam agens, et ad eorum habitacula veniens, et unicuique quod opus haberet praebens».

imperatorio. (Del lat. imperatorius). 1. adj. Perteneciente o relativo al emperador o a la potestad y majestad imperial. 2. adj. desus. imperioso. Cap. XI: «qui in tantum Omnipotenti placuerunt, ut regias purpuras, sceptra quoque et apicem imperatoriae dignitatis divinis praeceptis et canonicis institutis Domino inspirante subderent, ac pium zelum erga Dei ecclesias indefessa charitate semper haberent».

incauto. (Del lat. incautus). 1. adj. Que no tiene cautela. 2. adj. Ingenuo, cándido, que no tiene malicia. U. t. c. s. Cap. XIII: «Nam dum quispiam libidinis effugerit passionem, incurrit in avaritiam; qua declinata, invidiae fovea praeparatur; hanc si transcenderit, vitium furoris incurrit, et alios plurimos laqueos ponit inimicus, quo capere possit incautos».

inconcuso. (Del lat. inconcussus). adj. Firme, sin duda ni contradicción. Cap. XI: «Hoc beatus Iovinianus Deo amabilis princeps fide inconcussa servavit; qui dum hostis esset Arianae perfidiae atque sectator Nicaeni decretorum concilii, ex momentaneo terrestris imperio fastigio aeterni sibi gloriam regni comparavit».

labrusca. (Del lat. labrusca).  f. Vid silvestre. Cap. VII: «Et qui vitis erant ubere laeti, / Agrescunt veluti spreta labrusca.

laurífero. (Del lat. laurĭfer). adj. poét. Que produce o lleva laurel ( corona, triunfo). Cap. II: «Magnus et ille cluit saevos qui triverit hostes, / Lauriger ac victor clara tropaea refert».

levigar. (Del lat. levigāre 'suavizar', 'pulverizar'). tr. Desleír en agua una materia pulverizada, para separar la parte más tenue de la más gruesa, que se deposita en el fondo del recipiente. Cap. X: «Septima clementer populi levigatque tributum. Ast octava regit iustitiae trutinam».

mansueto. Del lat. (mansuētus). adj. manso. Cap. XI: «Sed si quis est tantorum aemulus gloriae principum, si quis Christianus rector feliciter et gloriose in hoc saeculo regnare desiderat, et ad palmam sempiternae beatitudinis pervenire contendit, illorum fidelissimam erga cultum Omnipotentis imitetur devotionem, seque benevolum, clementem, in iudiciis districtum, in cordis humilitate mansuetum, in visceribus misericordiae compatientem, in largitate munificum, in zelo qui secundum Deum est fulmineum circa Dei Ecclesiam solerter exhibeat, si consortio supernorum civium cum sanctis et iustis rectoribus regnare perenniter procurat». 

morigerar. (Del lat. morigerāri). tr. Templar o moderar los excesos de los afectos y acciones. U. t. c. prnl. Cap. V: «Is ergo perspicaciter procuret ut non solum nobilem pulchram ac divitem, sed et castam, prudentem quoque atque in sanctis virtutibus morigeram habeat coniugem».

munificencia. (Del lat. munificentia). 1. f. Generosidad espléndida. 2. f. Largueza, liberalidad del rey o de un magnate. «Ecclesiae proque coelestis indeptione gloriae bonis melioribus optimis cuncta per sereni principis munificentiam distribuantur».

munífico. (Del lat. munifĭcus). adj. munificente. Cap. XI: «Sed si quis est tantorum aemulus gloriae principum, si quis Christianus rector feliciter et gloriose in hoc saeculo regnare desiderat, et ad palmam sempiternae beatitudinis pervenire contendit, illorum fidelissimam erga cultum Omnipotentis imitetur devotionem, seque benevolum, clementem, in iudiciis districtum, in cordis humilitate mansuetum, in visceribus misericordiae compatientem, in largitate munificum, in zelo qui secundum Deum est fulmineum circa Dei Ecclesiam solerter exhibeat, si consortio supernorum civium cum sanctis et iustis rectoribus regnare perenniter procurat». 

negligentemente. adv. Con negligencia. Cap. VI: «Si quis ergo navim rei publicae tanquam bonus gubernator regere feliciter disponit et exoptat, optima Domini consilia, quae in sacris eloquiis sunt propalata, non negligenter custodiat».

ofensión. (Del lat. offensio). f. Daño, molestia o agravio. Cap. XX: «Ut enim reprobis praesentes offensiones, calamitates, captivitates, filiorum orbitates, amicorum strages, frugum sterilitates, pestilentias intolerabiles, breves et infelices dies, diuturnas aegrotationes, mortes pessimas, et insuper aeterna supplicia retribuit; ita e contra iustis et sanctis rectoribus multa in praesenti solatia, divitiarum abundantiam, triumphorum gloriam, pacis tranquillitatem, praeclaram sobolis indolem, multos et felices annos ac perpetuum regnum in futuro donat».

perennemente. adv. De manera perenne. Cap. XI: «si consortio supernorum civium cum sanctis et iustis rectoribus regnare perenniter procurat».

perorar. (Del lat. perorāre). 1. intr. Pronunciar un discurso u oración. 2. intr. coloq. Hablar en la conversación familiar como si se estuviera pronunciando un discurso. 3. intr. Pedir con instancia. Cap. IV: «quoniam procul dubio tunc populus providi arte consilii gubernabitur, adversarii Domino propitiante profligabuntur, provinciae regnumque conservabuntur, si regia sublimitas religione et sapientia perornetur».

perspicazmente. adv. Con perspicacia. Cap. V: «Is ergo perspicaciter procuret ut non solum nobilem pulchram ac divitem, sed et castam, prudentem quoque atque in sanctis virtutibus morigeram habeat coniugem».

Adverbio usado por Jorge Luis Borges, en sus Ficciones:

«Madame Bachelier ha visto en ellas una admirable y típica subordinación del autor a la psicología del héroe; otros (nada perspicazmente) una transcripción del Quijote;».

plenilunio. (Del lat. plenilunium). m. Astron. luna llena. Cap. XVI: «Tertium tempus est ipsius plenitudinis, quando undique ab omnibus non offenditur, sed in plenitudine gloriae suae tanquam plenilunii claritas nobilitatur».

prefación. (Del lat. praefatio, -ōnem). f. p. us. prefacio ( prólogo). Prefacio: «OPERIS PRAEFATIO SUBSEQUENTIS».

probóscide. (Del lat. proboscis, -ĭdem 'trompa').  f. Zool. Aparato bucal en forma de trompa o pico, dispuesto para la succión, que es propio de los insectos dípteros. Cap. XV: «Et elephantorum quidem proboscidas, cum sint cavae, equorum vero aliorumque iumentorum aures simul et nares implerunt».

procero o prócero. (Del lat. procērus). adj. Eminente, elevado, alto. Del prefacio: «Gloria nam regum, nitidis et stemmata sceptris /Dogmata sunt Domini, nec non exempla priorum, Gestaque nobilium procerum famosa per orbem».

propalar. (Del lat. propalare). tr. Divulgar algo oculto. Cap. VI: «Si quis ergo navim rei publicae tanquam bonus gubernator regere feliciter disponit et exoptat, optima Domini consilia, quae in sacris eloquiis sunt propalata, non negligenter custodiat».

propiciar. (Del lat. propitiāre). 1. tr. Favorecer que algo acontezca o se realice. 2. tr. p. us. Ablandar, aplacar la ira de alguien, haciéndolo favorable, benigno y propicio. Cap. IV: «quoniam procul dubio tunc populus providi arte consilii gubernabitur, adversarii Domino propitiante profligabuntur, provinciae regnumque conservabuntur, si regia sublimitas religione et sapientia perornetur».

próvido. (Del lat. provĭdus). 1. adj. Prevenido, cuidadoso y diligente para proveer y acudir con lo necesario al logro de un fin. 2. adj. Propicio, benévolo. Cap. IV: «quoniam procul dubio tunc populus providi arte consilii gubernabitur, adversarii Domino propitiante profligabuntur, provinciae regnumque conservabuntur, si regia sublimitas religione et sapientia perornetur».

rábido. (Del lat. rabĭdus). adj. Violento, airado. Cap. VIII: «Quid sunt autem impii reges, nisi maiores terrarum latrones, feroces ut leones, rabidi ut ursi? sicut scriptum est de illo».

réprobo. (Del lat. reprŏbus). 1. adj. Condenado a las penas eternas. U. t. c. s. 2. adj. Dicho de una persona: Condenada por su heterodoxia religiosa. U. t. c. s. 3. adj. Dicho de una persona: Apartada de la convivencia por razones distintas de las religiosas. U. t. c. s. 4. adj. malvado. U. t. c. s. Cap. VIII: «Sed haec de reprobis dicta sint rectoribus. Nunc ad potiora stylo consequenti transeamus».

salubérrimo. (Del lat. saluberrĭmus). adj. sup. de salubreCap. IV: «Est autem religiosa sapientia saluberrimum decus, devotarum lumen animarum, coeleste donum et gaudium sine fine mansurum».

sectador. (Del lat. sectātor).  adj. p. us. sectario. U. t. c. s. Cap. XI: «Hoc beatus Iovinianus Deo amabilis princeps fide inconcussa servavit; qui dum hostis esset Arianae perfidiae atque sectator Nicaeni decretorum concilii, ex momentaneo terrestris imperio fastigio aeterni sibi gloriam regni comparavit».

signífero. (Del lat. signĭfer). adj. poét. Que lleva o incluye una señal o insignia. Cap. XV: «Et iam aderat ferox multitudo hostium, quam cum appropinquare intuerentur in insidiis constituti, tunc subito Germanus signifer universos admonet, et praedicat ut voci suae uno clamore respondeant;».

siluro. (Del lat. silūrus, y este del gr. σλουρος). 1. m. Pez teleósteo fluvial, fisóstomo, parecido a la anguila, con la boca muy grande y rodeada de seis u ocho apéndices como barbillas, de color verde oscuro, de unos cinco metros de largo y muy voraz. 2. m. Mar. Torpedo automóvil. Cap. XIV: «Praesumebat et silurus piscis quod hamum sibi nemo iaceret, nemo tenderet retia; et si incidisset, omnia disrumperet, et tamen fuscinam non evasit».

sinodal. (Del lat. tardío synodālis). 1. adj. Perteneciente o relativo al sínodo. 2. m. examinador sinodal. 3. f. Decisión de un sínodo. Cap. X: «Unde et hic huc usque mos Christianus inolevit, ut apud omnes orthodoxos Ecclesiarum principes synodales fieri conventus decernatur, propter necessarias sanctae Ecclesiae utilitates, quae non nisi synodalibus investigari conciliis atque canonicis definiri sanctionibus debent».

terrígeno. (Del lat. terrigĕnus). 1. adj. Nacido o engendrado de la tierra. 2. adj. Geol. Dicho de un material: Derivado por erosión de un área situada fuera de la cuenca de sedimentación, a la que llega en estado sólido mediante transporte. U. t. c. s. Cap. XI: «Reges terrigenas malignos is ordinat. / Ob hoc provideat rector honoribus».

titubar. (Del lat. titubāre). intr. titubear. Cap. VII: «Multis inde dolis optimus ille / Anceps fit titubans sicut arundo».

tártaro. (Del lat. Tartărus, y este del gr. Τρταρος). m. poét. infierno ( lugar que habitan los espíritus de los muertos. Cap. VIII: «Tales itaque sunt amici malorum, inimici bonorum, servi libidinis et avaritiae, servi totius nequitiae, ministri diaboli, semper laborantes ac nihil facientes, gurgites humani generis, miseriae, pabula aeternae gehennae, ut cedrus subito exaltati, sed in profunda tartari praecipitati».

turbulentísimo. (Del lat. turbulentissimus). adj. sup. de turbulento. Cap. VI: «In humanis rebus nulla quidem ars, ut dicunt, difficilior est quam inter turbulentissimas huius saeculi procellas bene imperare, et provide rem publicam gubernare».

vesania. (Del lat. vesania). f. Demencia, locura, furia. Cap. II: «saepius vero gratia dulcedinis affabilis, victor libidinis, superbiae atque vesanae ferocitatis, amicus bonorum et inimicus tyrannorum, hostis criminum, hostis vitiorum, in bello cautissimus, in pace constantissimus, fidelibus promissionibus probatissimus, divina humanis praeponens, subiectos deterrens a malo, invitans ad bona, remunerans copia, indulgentia liberans, ex malis bonos, ex bonis faciens optimos».

voluble. (Del lat. volubĭlis). 1. adj. De carácter inconstante. 2. adj. Bot. Dicho de un tallo: Que crece formando espiras alrededor de algo. 3. adj. desus. Dicho de una cosa: Que da vueltas alrededor de sí misma.Cap. III: «Regnum huius saeculi momentaneum volubilis rotae vertigini sapientes esse consimile iudicaverunt».

votivo. (Del lat. votīvus). adj. Ofrecido por voto o relativo a él. Cap. XV: «Votiva mentis xenia / Tunc prendit, ipsa lactea».

 

 



[1] De Isidoro, Etymologiae, Liber 9: «Reges a regendo vocati. Sicut enim sacerdos a sacrificando, ita et rex a regendo. Non autem regit, qui non corrigit. Recte igitur faciendo regis nomen tenetur, peccando amittitur. Unde et apud veteres tale erat proverbium: Rex eris, si recte facias: si non facias, non eris».

[2] Proverbs 14:26: «in timore Domini fiducia fortitudinis et filiis eius erit spes».

[3] Salmo 128:3: «Uxor tua sicut vitis abundans, in lateribus domus tuae; filii tui sicut novellae olivarum in circuitu mensae tuae».

 Será tu esposa como parra fecunda en la intimidad de tu casa; serán tus hijos como ramas de olivo en torno a tu mesa. Thy wife shall be as a fruitful vine by the sides of thine house: thy children like olive plants round about thy table.


 


Gallería: 

 

A portrait of Donatus found at the end of Sedulius Scotus’

 «Expositio super primam edicionem Donati grammatici».

 

Mo Ghile Mear, un poema bárdico de Seán Clárach Mac Domhnaill (1691-1754)

  Este poema es un buen ejemplo de la poesía bárdica popular del siglo VII. Se trata de un lamento [ caoineadh en irlandés, y se pronuncia...