Extractos de De Rectoribus
Christianis (s. IX),
Sedulio Escoto
De
Rectoribus Christianis is an early example of a medieval mirror for
princes, which were medieval treatises destined for young princes, to read
and study, and also as a way for the author of these texts to earn some
patronage on the side. Written in the 9th century (c. 855-859), in
Liege Belgium. It was dedicated to prince Charles the Bald (823 - 877), who
later become king of West Francia (843–877), and was also emperor of the
Carolingian Empire from 875 to 877. The work features a subtle plagiary from
Ambrose, uncredited references to both Claudian and the Distichs of Cato,
but for the most part, the references Sedulius makes are mostly to scripture.
It is at least worth reading through, and if you can, try reading the
translation by R.W. Dyson, which is entitled Sedulius Scottus, De Rectoribus
Christianis [On Christian Rulers], and is published by Boydell Press. Unfortunately,
I have not been able to see it in full, and it appears to be the only English
translation available as of 2020.
The
work probably represents Sedulius’ best prose achievement, and also features
some verse creations thrown in for good measure, but these are nowhere near the
heights he reached with his verse pieces dedicated to his friend, bishop
Hartgar, with their classical imagery and recherché lexicon.
As
a special bonus, I have included a list of cognates in Spanish of Sedulius’
turbocharged Carolingian Latin lexicon, which illustrates just how much
literary vocabulary can be gleaned from Late Latin texts and then poured into a
Romance language.
Extractos de De Rectoribus
Christianis (s. IX),
Sedulio Escoto
Citas de la obra
Del prefacio
[OPERIS PRAEFATIO SUBSEQUENTIS]
«Gloria nam regum, nitidis et
stemmata sceptris
Dogmata sunt Domini, nec non exempla
priorum,
Gestaque nobilium procerum famosa per
orbem».
[Prefacio de la subsiguiente obra]
Ya que la gloria de los reyes y
guirnaldas para sus cetros refulgentes
Son: los dogmas del Señor, así como
los ejemplos de los mayores,
y las gestas de los nobles proceros,
famosas por todo el mundo.
[Preface to the following work]
For the glory of kings and the garlands
for their bright sceptres are:
The dogmas of the Lord, the examples
of the elders,
And the deeds, famed throughout the world, of illustrious noblemen.
De capítulo II
[Qualiter rex orthodoxus semetipsum
regere debet].
«Rex
enim a regendo vocatur.
Tunc autem hoc nomine se veraciter appellari intelligat, qui semet
rationabiliter gubernare non ignorat».
[Cómo el rey ortodoxo debe regir a sí
mismo]
Un rey
es designado como tal en rigiendo. Entonces, por este nombre, se debe entender de
veras que [un rey] no ignora cómo gubernar a sí mismo racionalmente.
[How an orthodox king
should rule himself]
A king is designated as such by [the act of]
“ruling”. So, by this name, one must verily understand that a king does not
disregard governing himself in a rational manner.
«tertio
cum otiosa et inutilia seu noxia inanium verborum folia profluere devitet;».
Tercero,
que evite de proferir bagatelas ociosas, inútiles y dañinas de palabras inanes.
Thirdly,
that he avoid the utterance of unprofitable, futile, or harmful trifles of
vacuous words.
«sicut
quidam sapiens ait: Rex erit, qui recte faciet; qui non faciet, non erit».
Así como
un sabio dice: será rey el que se actuará rectamente; el que no, no lo será.
As
a wiseman (Horace) once said: He shall be king, one who acts as such; and the one who
does not, shall not.
«amicus bonorum et inimicus
tyrannorum».
[Un buen
rey debe ser] un amigo de los buenos y enemigo de los tiranos.
[A
good king should be] a friend of the good, and an enemy of tyrants.
De capítulo III
[Qua arte et industria momentaneum
regnum stabiliri potest]
[Con qué arte e industria un reino transitorio
puede estabilizarse]
«Illud enim verum regnum est, quod in
sempiternum perdurat;».
Aquel es el reino verdadero, que
perdura sempiternamente.
[By what art and industry a
transitory kingdom can be made stable]
That is a true kingdom, one which
lasts eternally.
«Unde in armis instabilitas, in pace
transitorium videtur».
De ahí, una inestabilidad en las armas
parece [ser] de una paz transitoria.
There appears to be only transitory
peace where there is an instability in arms.
De capítulo IV
[De regia potestate non tam opibus et
fiducia fortitudinis,
quam sapientia cultuque pietatis
perornanda]
[Sobre el poder regio no [basado]
tanto en la riqueza y plena confianza
como en proveyendo de una sabiduría y
un culto de piedad]
«Iusti fulgebunt quasi stellae, et intelligentes
quasi firmamentum».
Los justos fulgen como estrellas, y
los inteligentes como firmamento.
[On royal power, which should be
adorned not with riches and confidence of strength, but rather by wisdom and worship]
The righteous shine like stars, and
the wise like a firmament.
«Decet igitur amabilem Deo principem
discendi habere voluntatem desideriumque coelestium».
Conviene entonces, que el príncipe
amable aprenda de Dios [cómo] tener una voluntad y deseo celestes.
It is befitting for a kind prince
that he learn from God how to possess a divine will and desire.
De capítulo V
[Quanta sacri moderaminis sollicitudo
erga uxorem et liberos
propriosque domesticos ab eodem est
exhibenda]
[De cuánta responsabilidad hacia una
moderación sacra se ha de mostrar ante su mujer y crías y a sus propios
empleados domésticos]
«[Mulier] quem diligit hodie, odit in
crastino».
[Una mujer] que [te] ama hoy, [te] odia mañana.
[On how much care for holy moderation
is to be shown towards his wife, children and his domestic staff]
[A woman] who loves [you] today, hates [you] tomorrow.
«Quem diligit hodie, odit in
crastino.
Et sicut quidam ait: Naufragium
rerum est mulier male fida marito».
[Dicta Catonis].
Quien ama hoy, odia mañana. Y como un
sabio dijo: La esposa que engaña a su marido causa un naufragio para la vida
doméstica.
Who loves today, hates tomorrow. And
like a wiseman once said: The wife who deceives her husband shipwrecks their
household.
«Rex pius et sapiens terno moderamine
regnat
Semet suosque subditos».
El rey pío reina con una moderación
suave,
a sí mismo y a sus súbditos.
A pious king reigns with a soft
moderation,
toward himself and his own subjects.
«Mitis simplicitas in cuius mente
redundet
Velut columbae gratia».
Una simplicidad moderada que en su mente debe rebosar
con la gracia de una paloma.
A moderate simplicity which should
flow in his mind
with the grace of a dove.
De capítulo VI
[Quales consiliarios et amicos bonum
principem habere
decet]
[Cuáles consiliarios y amigos al
príncipe le covniene tener].
«In humanis rebus nulla quidem ars,
ut dicunt, difficilior est quam inter turbulentissimas huius saeculi procellas
bene imperare, et provide rem publicam gubernare».
Entre todas las artes de índole
humana, —como suelen decir— no hay ninguna más difícil que imperar bien en las procelas
turbulentísimas de este siglo, y gobernar un estado de modo próvido.
[What kind of counsellors and friends
befit a good prince to have]
In human affairs there is no art, (as
they say), more difficult than ruling well during these most turbulent present
times, and governing a state diligently.
«Aequius est ut ego tot et talium
amicorum consilium sequar,
quam ut tot et tales amici meam unius
voluntatem sequantur».
—Sedulio le atribuye la cita al Emperador Antonio, pero en realidad es de Marco Aurelio.
Lo más justo es que yo siga todo y cada
consejo de mis amigos, que cada uno de mis amigos sigan mi voluntad.
It is fairer that I follow each and
every piece of advice from my friends,
than every one of my friends following my own will.
«Qui enim possunt esse boni, qui sibi
sunt mali?».
¿Quiénes pueden ser buenos, si son
malos con sí mismos?
Who can be good, if they’re wicked to
themselves?
[Sobre los buenos amigos]
«Qui
sunt autem boni amici? nisi illi qui sunt sancti ac venerabiles, non malitiosi,
non furaces, non factiosi, non callidi, non ad malum consentientes, non bonorum
inimici, non libidinosi, neque crudeles, non circumventores sui principis; sed
sancti, continentes, religiosi, amatores principis sui, et qui de illo nec ipsi
rident, nec risui esse volunt, qui neque mentiuntur, neque fingunt, et nunquam
decipiunt; sed veraces, sobrii, prudentes atque in omnibus suo principi
fideles. Talibus
itaque personis salva efficitur res publica, piique regnatoris fama crescit et
gloria».
¿Quiénes
son entonces, los buenos amigos? Aquellos que son santos y venerables, no
maliciosos, no malhechores, no facciosos, que no consienten al mal, que no son
enemigos de los buenos, ni libidinosos, ni crueles, que no esquivan de su
príncipe; y quienes no se ríen de él, ni quieren reírse de él, quienes ni
mienten, ni fingen, y nunca engañan; sino veraces, sobrios, prudentes y fieles a
su príncipe en todo. Y así, de tales personas se consigue un estado salvo, y la
fama y la gloria del pío reinador crecen.
[On good friends]
Who
are good friends then? Those who are holy and venerable, not malicious, nor
evildoers, nor factious, those who do not consent to evil, who are not enemies
of the good, nor lustful, nor cruel, those who do not sidestep their prince;
and those who do not laugh at him, nor want to laugh at him, who neither lie,
nor pretend, and never cheat; but truthful, sober, prudent and faithful to
their prince in everything. And so, from such people a safe state is obtained,
and the fame and glory of the pious ruler grow.
De capítulo VII
[Quae res malos principes faciat]
[Cuáles cosas el mal príncipe haría]
«Rex
pius et sapiens tribus modis regendi ministerium gerit. Nam primo se ipsum,
quomodo in superioribus ostendimus; secundo uxorem propriam et liberos suosque
domesticos; tertio populum sibi commissum rationali et glorioso moderamine
regere debet».
El rey pío
y sabio debe desempeñar su ministerio de regir en tres modos. El primero, debe
regir a sí mismo, como hemos demostrado antes; el segundo, a su propia esposa a
sus hijos y a sus criados domésticos; el tercero, al pueblo que le ha sido encomendado,
[los tres] con una moderación racional y gloriosa.
[On what things a bad prince would
do]
The
pious and wise king must carry out his ruling ministry in three ways. The first
is that he must rule himself, as we have demonstrated previously; the second,
his own wife, his children, and his domestic servants; the third, the nation that
has been intrusted to him, [all three] with a rational and glorious moderation.
«Imperator
qui domi clausus est, vera non novit; cogitur hoc tantum quod illi loquuntur,
facit iudices quos fieri non oportet, amovet a re publica quos debeat
obtinere».
El
emperador que está encerrado en su casa, no conoce la realidad de las cosas; es
concitado [hacer] todo lo que ellos dicen, los jueces hacen no que no les corresponda,
amueven al estado quienes que deben ser contenidos.
The
emperor who is locked up in his own home does not know the reality of things; he
is summoned [to do] everything that they say, the judges make decisions that do
not correspond to them, the ones who should be contained cause unrest in the
state.
«Quam praecipitans turbo regentes
Subvertit nimium copia rerum!».
¡Como un torbellino precipitante, una
excesiva demasía de cosas subvierte a
los gobernantes!
Like a precipitating whirlwind, an
Excessive superabundance of things
subverts the rulers!
«Sacris qui fuerant moribus aurum,
Mox plumbo similes viliter horrent.
Et qui vitis erant ubere laeti,
Agrescunt veluti spreta labrusca».
«el oro que hubo en las costumbres
sagradas
pronto se corrompe vilmente en plomo,
y la vid fértil y leda se convierte
en labrusca desechada».
the gold that was contained in the
sacred customs
is soon vilely corrupted into lead,
and the fertile and happy vine
becomes
a disregarded wild vine.
[Ocho cosas que ciegan a un rey]
Nam caecant oculos regis honores,
Aurum, divitiae, nubila, mendae,
Vultus feminei blanda voluptas,
Chari falsidici, pompa, potestas.
Pues ciegan los ojos del rey;
los honores, el oro, la riqueza, la ocultación,
los errores,
el blando deseo del rostro femenino,
las falsedades de los seres queridos,
la pompa, el poder.
[Eight things that blind a king]
For they blind the king's eyes;
honours, gold, wealth, concealment, mistakes,
the soft desire of the female
countenance,
the falsehoods of loved ones, pomp,
power.
De capítulo VIII
[De avaris vel impiis regibus, et
quanta per eosdem
populum mala, vel ipsos ultio divina
consequitur].
[De los reyes avaros o impíos, y por sus
males, y de los cuales, cuánta venganza divina persigue tanto a él como a su
pueblo]
Quid
sunt autem impii reges, nisi maiores terrarum latrones, feroces ut leones,
rabidi ut ursi? sicut scriptum est de illo: Leo rugiens, et ursus esuriens,
princeps impius super populum pauperem (Prov. XXVIII, 15).
¿Qué son
pues, los reyes impíos, si no los mayores ladrones de la tierra, feroces como
leones, rábidos como los osos? Como escrito está al respecto: León rugiente
y oso hambriento, es el príncipe impío sobre el pueblo pobre.
[On greedy or impious kings, and the
evils, from which, how much divine vengeance persecutes both him and his
people]
What,
then, are wicked kings, if not the greatest thieves of the earth, fierce as
lions, rabid as bears? As has been written on the subject: As a roaring lion,
and a ranging bear; so is a wicked ruler over the poor people.
[Sobre la felicidad transitoria y
eterna]
«Vae
autem illis qui pro parvo puncto praesentis felicitatis vendunt gloriam
aeternae beatitudinis!».
¡Ay de
aquellos, que por un parvo instante de felicidad transitoria, venden su gloria
de la beatitud eterna!
Woe
to those who, for a brief moment of transitory happiness, sell off their glory of eternal beatitude!
Del capítulo IX
[De rege pacifico atque clementi. Vel
quibus danda sunt
beneficia]
[Del rey pacífico y clemente, o
cuáles beneficios debe otorgar (a su pueblo)]
«Rex
etenim iustus et pacificus laeta facie bona dividit, et uniuscuiusque
causam diligenter meditatur, et infirmos et pauperes populi non despiciens, cum
seniorum et prudentiorum consilio et iudicio vera iudicia loquitur, malos
humilians bonosque exaltans».
Ya que
un rey justo y pacífico es distinguido por una facies leda, y se medita
diligentemente sobre cada pleito, y no menosprecia a los pobres de [su] pueblo,
y mediante el consejo y juicio de mayores y prudentes, profiere juicios
veraces, humilla a los malos y exalta a los buenos.
For
a just and peaceful king is distinguished by a joyous countenance, and
diligently meditates on every proceeding, and does not disparage the poor of
[his] people, and through the advice and judgment of elders and the wise,
utters truthful judgments, humbles the wicked and exalts the good.
[la regla trina de la paz]
«Quem
trinam pacis regulam conservare oportet, hoc est: supra se, in se, iuxta se;
quia erga Deum, et in se ipso, et circa proximos debet esse pacificus».
«Conviene
a uno conservar la regla trina de la paz, eso es; lo que es superior a sí mismo,
lo que está en sí y junto a sí mismo; porque ante Dios, uno debe ser pacífico
consigo mismo y para con los próximos».
One
should keep the triune rule of peace, that is; [to have peace in] what is
superior to himself, what is within himself and what is around himself; for
before God, one must be peaceful with oneself and with others
[la mente pacífica del reinador]
«Fructus
autem pacificae mentis est, erga subiectos et amicos benignam ostendere
misericordiam simul et clementiam, quibus virtutibus tam pius regnator quam
eius regnum gloriose conservatur;».
El fruto
de una mente pacífica es, mostrar a sus súbditos y amigos una misericordia
benigna y una clemencia, por las cuales virtudes se conserva gloriosamente
tanto un reinador pío como su reino.
[The pacific mind of a ruler]
The
product of a peaceful mind is, to show to his subjects and friends a benign
mercy and clemency, by such virtues are preserved gloriously both a pious ruler
and his kingdom.
«Non
enim quidquam est quod bonum rectorem melius populo favorabilem atque amabilem
commendet, quam clementia et pacifica serenitas».
Pues no
hay nada que mejor distinguiría al buen rector como uno favorable y amable ante
su pueblo, que la clemencia y una pacífica serenidad.
For
there is nothing that would better distinguish the good ruler as one who is favourable
and kind to his people, than clemency and a peaceful serenity.
«Pacifer et beatus ille fit sicuti
vinea,
Trinitatis est imago digna sorte
coelitum».
Pacífico y beato es el que se asemeja
a la viña,
es la imagen de la trinidad digna del destino
del celícola.
Peaceful and blessed is he who
resembles the vineyard,
it is the image of the trinity worthy of the
destiny of one who dwells in heaven.
Del Cap. X.
Quot columnis regnum iusti regis sustentatur
[¿Sobre cuantas columnas se sostiene
el reino del rey justo?]
[Las ocho columnas]
«Sed
inter haec aliud quod est sciendum, quoniam ut sapientes perhibent, sunt octo
columnae quae fortiter regnum iusti regis sustentant. Prima columna veritas est
in omnibus rebus regalibus. Secunda columna patientia in omni negotio. Tertia,
largitas in muneribus. Quarta, persuasibilitas seu affabilitas in verbis. Quinta, malorum correctio
atque contritio. Sexta, bonorum amicitia atque exaltatio. Septima columna
levitas tributi in populos. Octava, aequitas iudicii inter divites et pauperes.
Hae sunt itaque octo columnae quae regnum iusti principis et in hoc saeculo
stabilitant atque ad aeternae stabilitatem gloriae perducunt:».
Pero
entre estas cosas hay otra que es consabida, puesto que los sabios lo afirman,
que hay ocho columnas que firmemente sostienen el reino del rey justo:
La
primera columna es: ser veraz en cada asunto real;
La
segunda es [tener] paciencia en cada empresa;
Tercera,
largueza en [otorgar] dones;
La
cuarta; tener la cualidad de persuasivo o afabilidad con las palabras;
Quinta,
[hacer] una corrección y contrición de los malvados;
La
sexta, [entablar] amistades y exultar a los buenos;
la
séptima columna es; una levedad de impuestos en los pueblos;
La
octava; equidad de juicio entre tanto los ricos como para los pobres;
Y así
estas son las ocho columnas que tanto estabilizan el reino del príncipe justo
en esta vida como conducen a la estabilidad de la gloria eterna.
[Upon how many columns the kingdom is
sustained]
[The eight columns]
But
among these things there is another that is well-known, for the sages affirm
it, that there are eight columns that firmly support the kingdom of the just
king:
The
first column is: be truthful in every royal matter;
The
second is to [have] patience in every undertaking;
Third,
largesse in [bestowing] gifts;
The
fourth; to possess the quality of persuasiveness or kindness with words;
Fifth,
[to exact] correction and contrition upon the wicked;
The
sixth, [make] friendships and exult the good;
The
seventh column is; a lightness of taxes in his towns;
The
eighth; fairness of judgment among both the rich and the poor;
And
so, these are the eight columns that both stabilize the kingdom of the
righteous prince in this life and lead to the stability of eternal glory [in
the next].
Del cap. XII
[De eo quod saluberrimis antistitum
admonitionibus et
correptionibus pio rectori
obtemperare sit gloriosum]
[Por qué es glorioso obtemperar a las
admoniciones y correcciones salubérrimas de los obispos]
«Melius
est enim a sapiente corripi quam stultorum adulatione decipi».
Es mejor
ser corregido por el sabio que engañado por la adulación de los estultos.
[On
why it is glorious for a pious ruler to comply with the most beneficial
admonitions and corrections of the bishops].
It
is better to be corrected by the wise than to be deceived by the flattery of
fools.
Del capítulo XVI
[De adversis si forte contigerint]
[Sobre los tiempos adversos, si es
que acaezcan]
[Durante los tiempos de contienda]
«Nam primum
tempus laboris est, quando per fragores hostium et bella contenditur. Secundum
vero quando ipsum regnum suis incrementis ut luna usque ad plenitudinem tendit.
Tertium tempus est ipsius plenitudinis, quando undique ab omnibus non offenditur,
sed in plenitudine gloriae suae tanquam plenilunii claritas nobilitatur. Quartum
tempus est in quo ipsius regni sublimitas instar lunae decrescere incipit.
Porro quintum, quod est novissimum, tempus est colluctationis et
contradictionis, quando rei publicae quasi turris Siloa summa corruit,
ac nullus ad ipsam rem publicam stabiliendam
quidquam boni facere vult. Unde colligendum est quam mobilis et quam variabilis
sit terreni regni gloria, quae nunquam in eodem statu perseverat, sed sicut
luna ut per momenta crescit in prosperis, ita et decrescit in adversis».
Pues el
primer tiempo de contienda es, cuando se lidia con los fragores de los enemigos
y las guerras. El segundo es cuando el reino mismo extiende sus incrementos
como la luna hasta la plenitud. El tercer tiempo es la plenitud misma, cuando
de todos modos nadie queda ofendido, sino que se dignifica en la plenitud de su
gloria como la claridad del plenilunio. El cuarto tiempo es donde la sublimidad
del mismo reino empieza decrecer la imagen de la luna. Luego el quinto, que es
novísimo, es el tiempo del conflicto y contradicción, cuando, la cima del
estado se derrumbe como la torre de Siloé, y nadie quiere hacer nada bueno para
estabilizar el mismo estado. De ahí se colige cuán móvil y cuán variable sería
la gloria del terreno del reino, que nunca se persevera en el mismo estado,
sino como la luna que por momentos crece de modo próspero, así también [el
reino] se decrece de modo adverso.
Well,
the first time of conflict is, when dealing with the rages of enemies and wars.
The second is when the kingdom itself expands its increments like the moon, to
fullness. The third time is the fullness itself, when in no way is anyone
offended, but is dignified in the fullness of its glory like the brightness of a
full moon. The fourth time is when the sublimity of the same kingdom begins to
decrease the image of the moon. Then the fifth, which is a new one, is the time
of conflict and contradiction, when the top of the republic collapses like the
tower of Siloam, and no one wishes to do anything good to stabilize the state
itself. Hence it follows just how mobile and how variable would be the glory of
the kingdom's terrain, which never persists in the same condition, but like the
moon that at times grows prosperously, so also does [the kingdom]
decreaseadversely.
Del capítulo XIX
[De privilegiis sanctae matris
Ecclesiae a pio rectore
conservandis, ac dignis ecclesiarum
praepositis atque ministris]
[Algunas cualidades del gobernante
cristiano]
«Nam quisquis
est prudens et sanctus Christiani populi dominator, beneficiorum Domini semper
fit memor; ideoque beneficii largitorem honoribus magnificat, atque honoratum
se esse cognoscit, piaque affectione de privilegiis et causis sanctae matris
Ecclesiae, quae est sponsa Dei vivi, conservandis et augendis, nec non de
honore ac reverentia sacerdotali laudabilem sollicitudinem habet».
Pues el
reinador prudente y santo del pueblo cristiano siempre los tiene presentes los
beneficios del Señor; y por consiguiente la largueza del beneficio se magnifica
mediante los honores, y se reconoce ser honrado, con la pía afección de los
privilegios y causas de la santa madre iglesia, la cual es la esposa del Dios
vivo, que es para conversar y aumentar, así como de un honor y reverencia
sacerdotal cuenta con una laudable responsabilidad.
[Concerning
the privileges of the Holy Mother Church that are to be preserved by a pious
ruler, and by the worthy provosts and ministers of the church].
For
the prudent and holy ruler of the Christian people is always aware of the
benefits of the Lord; and consequently the largeness of the benefit is
magnified by the honours, and it is recognized to be honoured, with the pious
affection of the privileges and causes of the holy mother church, which is the
wife of the living God, who is to converse and increase, as well as a priestly
honour and reverence, he has a laudable responsibility.
Del capítulo XX
[Quanta ignominia superbos, qualisque
vel quanta gloria hic
et in futuro principes orthodoxos
comitatur]
[De cuánta ignominia hay en los
soberbios, y de cuál o cuánta gloria viene a los príncipes ortodoxos, tanto ahora
como en el futuro]
«Ut enim
reprobis praesentes offensiones, calamitates, captivitates, filiorum orbitates,
amicorum strages, frugum sterilitates, pestilentias intolerabiles, breves et
infelices dies, diuturnas aegrotationes, mortes pessimas, et insuper aeterna
supplicia retribuit; ita e contra iustis et sanctis rectoribus multa in
praesenti solatia, divitiarum abundantiam, triumphorum gloriam, pacis
tranquillitatem, praeclaram sobolis indolem, multos et felices annos ac perpetuum
regnum in futuro donat».
Ya que
al réprobo próximamente se le retribuyen ofensiones, calamidades, cautividades,
la orfandad de los hijos, la ruina de los amigos, la esterilidad de la cosecha,
pestilencias intolerables, días breves e infelices, enfermedades extendidas,
muertes pésimas, y, sobre todo, suplicios eternos; y así por el contrario, a
los gobernantes justos y santos, les son donados muchos solaces en el presente,
una abundancia de riquezas, una gloria de triunfos, una tranquilidad de paz,
una progenie de índole preclara, muchos y felices años y en el futuro, un reino
perpetuo.
[How
great is the ignominy that hangs over the proud, and
of what kind or how great the glory of the orthodox prince is, both now and in
the future]
Since
the reprobate will soon be retributed with offenses, calamities, captivity, the
orphanhood of [their] children, the ruin of friends, the barrenness of their
harvest, intolerable pestilences, brief and unhappy days, widespread diseases, horrible
deaths, and above all, eternal torments; and thus on the contrary, to just and
holy rulers, many solaces in the present are bestowed; an abundance of riches, the
glory of triumphs, the tranquillity of peace, a progeny of illustrious nature;
many happy years [in the present], and in future, a perpetual kingdom.
«Quorum
exempla et insignia gesta, atque felicem transitoriae vitae cursum, insuper
aeternae retributionis gloriam vos semper amare, cogitare, atque imitari,
domine rex, summopere decet».
De
cuales ejemplos y gestas insignes, tanto para el curso feliz de la vida
transitoria, como para la gloria de una retribución eterna, conviene muchísimo a
vuestra merced amar, cogitar, e imitar [las cosas escritas en este libro], oh
Señor rey.
Of
such famous examples and deeds, and the happy course of a transitory life, in
addition to the glory of eternal retribution, it is very befitting for your
excellency to love, contemplate, and imitate [the things written in this book],
O [my] Lord [and] King.
Citas tomadas de otros autores leídos
por Sedulio
I.
«Rex erit, qui recte faciet; qui non faciet, non
erit».
De Ausonius, Idyllia, Idyllium
XII. Technopaegnion:
«Qui recte faciet, non
qui dominatur, erit rex.
«Vexat amicitias, et foedera
dissociat lis.
Y
de Isidoro, Etymologiae, Liber 9: DE LINGUIS,
GENTIBUS, REGNIS, MILITIA, CIVIBUS, AFFINITATIBUS -§ 3: «4. Reges a regendo
vocati. Sicut enim sacerdos a sacrificando, ita et rex a regendo. Non autem regit, qui non
corrigit. Recte igitur faciendo regis nomen tenetur, peccando amittitur. Unde et apud veteres tale
erat proverbium: Rex eris, si recte facias: si non facias, non eris».
II.
«Naufragium rerum est mulier male fida marito». De
Dicta catonis.
III.
Unde Nerva imperator dicebat: «Amici cum se mereri
omnia praesumunt, si quidquam non extorserint, atrociores fiunt». Del
emperador Nerva, (cita quizá apócrifa). Cuando los amigos asumen que merezcan todo, si no [te] extorsionan algo, se devuelven más atroces.
IV.
Casi
un capítulo entero (XXX) del libro Historia tripartita, de Teodoro el lector:
«Nescis,
imperator, perpetratae a te necis quanta sit magnitudo? Neque post causam tanti
furoris mens tua molem praesumptionis agnoscit? Sed forte recognitionem peccati
prohibet potestas imperii. Quibus igitur oculis aspicies communis Domini
templum? Quibus calcabis pedibus sanctum illius pavimentum? Quomodo manus
extendes de quibus adhuc sanguis stillat iniustus? Quomodo huiusmodi manibus
suscipies sanctum Dei corpus? Qua praesumptione ore tuo poculum pretiosi
sanguinis percipies, dum furore sermonum tantus iniuste sit sanguis effusus?
Recede igitur, recede, nec secundo peccato priorem nequitiam augere contendas.
Suscipe vinculum quo te omnium Dominus nunc ligavit. Est enim medicina maxima
sanitatis. His sermonibus obediens (erat enim divinis eruditionibus enutritus,
et aperte sciens quae sunt propria sacerdotum, quae regum), gemens et deflens
ad regalia remeavit. Cumque octo mensium continuo transissent tempora,
propinquavit nativitatis Salvatoris nostri festivitas. Imperator autem
lamentationibus assiduis in palatio residens, continuas lacrymas incessabiliter
expendebat. Ingressus autem Rufinus tunc magister, et singularem apud principem
fiduciam habens, et videns principem in lamentatione prostratum, accessit ut
lacrymarum causas inquireret. At ille amarissime ingemiscens et vehementius
lacrymas fundens, Tu, inquit, Rufine, ludis et mala mea non sentis; ego autem
lamentor et gemo calamitatem meam, quia quidem servis et mendicantibus aperta
sunt templa Dei, et proprium Dominum libenter exorant, mihi vero ingressus non
est ad eum. Insuper etiam clausi sunt coeli. Haec dicens, verba singula
singultibus irrumpebat. Quem cum idem Rufinus beato reconciliare Ambrosio
persuaderet, neque tamen potuisset, haec imperator in media iam platea
cognoscens, Pergo, inquit, et iustas in facie suscipio contumelias. Cumque ad
sacra limina pervenisset, in sanctam quidem basilicam non praesumpsit intrare,
sed veniens ad antistitem, et inveniens eum in salutatorio residentem,
supplicabat ut eius vincula resolveret. At ille tyrannicam dicebat eius
praesentiam, et contra Deum vesanire Theodosium, eiusque calcare leges. Verum
imperator, Non, inquit, insurgo adversus ecclesiasticas sanctiones, nec inique
ingredi limina sacra contendo, sed te solvere vincula mea deposco, et communis
Domini pro me exorare clementiam, nec mihi ianuam claudi, quam cunctis
poenitentiam agentibus Dominus noster aperuit. Tunc antistes, Quam, inquit,
poenitentiam ostendisti post tantas iniquitates? Quibus medicaminibus
incurabilia vulnera plagasque curasti? At imperator, Tuum, inquit, opus est et
docere et medicamina temperare, meum vero oblata suscipere. Quibus verbis
imperatoris auditis, quae illius humilitatem atque ipsum spontaneam
poenitentiae suscipere afflictionem monstrabant, sanctus Ambrosius salutarem ei
medicinam tantorum vulnerum apposuit, qua percepta imperator magnas gratias
referebat. Tali ergo tantaque et praesu. et imperator virtute clarescebant,
quorum opus valde fuit admirabile, illius fiducia, huius obedientia, illius
zeli fervor, huius autem fidei puritas. Porro regulas
pietatis quas a magno sacerdote percepit, etiam reversus in
Constantinopolitanam urbem servavit. Nam dum festivitatis tempore ad ecclesiam
processisset, oblatis in altari muneribus, mox egressus est. Cumque Nectarius
praesul ecclesiae mandasset cur intus stare noluisset, mandavit princeps: Vix,
inquit, potui discere quae differentia sit imperatoris et sacerdotis; vix enim
veritatis inveni magistrum; Ambrosium namque solum novi vocari digne
pontificem. Tantum itaque prodest increpatio a viro virtutis prolata!».
V.
Del cap. XIV: «Nullus ergo debet confidere in homine, aut
praesumere quod nullus ei possit resistere. Praesumebat et silurus piscis quod
hamum sibi nemo iaceret, nemo tenderet retia; et si incidisset, omnia
disrumperet, et tamen fuscinam non evasit». Un plagio de Ambrosio, Hexaemeron
Liber V, DE OPERE QUINTI DIEI. CAPUT V: «quod nemo tibi possit resistere:
praesumebat et silurus quod hamum nemo sibi iaceret, nemo retia tenderet, et,
si incidisset, universa dirumperet; et tamen fuscinam non evasit,».
VI.
Del cap. XIV: «Formidabilis elephantus
murem timet. Leo rex ferarum exiguo scorpionis aculeo occiditur». Ibid. De Ambrosio,
Hexaemeron, Lib. VI. CAPUT VI: «Formidabilis tauris elephantus murem timet.
Leo quidem rex ferarum exiguo scorpionis aculeo exagitatur, et veneno serpentis
occiditur».
VII. «O nimis dilecte Deo, tibi
militat aether,
Et coniurati veniunt ad
classica venti».
De un carmen de
Claudiano (aunque tomado fuera de contexto), De su
Panegyricus de tertio consulatu Honorii Augusti, Carmen 7. Poema mencionado por: Orosius, en Historiae, Lib. VII, cap.
XXXV: «et fortasse concedam, ut non haec fidei Christiani ducis concessa
videantur, quamvis ego hoc testimonio non laborem, quando unus ex ipsis, poeta
quidem eximius, sed paganus pervicacissimus, huiusmodi versibus et Deo et
homini testimonium tulit, quibus ait:
O nimium dilecte Deo! tibi militat
aether,
Et coniurati veniunt ad classica venti».
Y
también Landulfus Sagax, en:
Historia
miscella, LIBER
DECIMUS TERTIUS, THEODOSIUS.
«Ad
cuius laudem ob insignem victoriam poeta quidam nomine Claudianus, eximius, sed
paganus, inter caetera huiusmodi Deo et homini testimonium cecinit:
O nimium dilecte Deo, tibi militat
aether,
Et coniurati veniunt ad classica venti».
También
citado por Agustín, De Civitate Dei, lib. V, cap. XXVI:
«Unde
et poeta Claudianus, quamuis a Christi nomine alienus, in eius tamen laudibus
dixit:
«O nimium dilecte Deo, cui militat
aether,
Et coniurati veniunt ad classica venti!».
El orden original de los versos es el siguiente:
«te
propter gelidis Aquilo de monte procellis
obruit
adversas acies revolutaque tela
vertit
in auctores et turbine reppulit hastas
o
nimium dilecte deo, cui fundit ab antris
Aeolus
armatas hiemes, cui militat aether
et
coniurati veniunt ad classica venti».
Oh [emperador]
tan dilecto por Dios, para quien Eolo verte
de su
antro una procela armada, para ti milita el éter,
y vienen los vientos conjurados al son de las trompetas.
Oh [emperor] so beloved by God, for you Aeolus pours
out an armed storm from his cave, for you the ether does combat
and the winds sworn in arrive at the sound of the war trumpet.
Apéndice:
cognados castellanos de las voces usadas por Sedulio
adminículo. (Del lat. adminicŭlum). 1. m.
Aquello que sirve de ayuda o auxilio para una cosa o intento. 2. m. Objeto que
se lleva en prevención para servirse de él en caso de necesidad. U. m. en pl.
Cap. X: «Pius itaque rector tanquam luminosa pupilla primo quod iustum et
legitimum est secundum canonicas sanctorum episcoporum sanctiones perspicaciter
attendat; dehinc consensum atque auctoritatis adminiculum his quae sunt
vera et iusta adhibeat».
áulico. (Del lat. aulĭcus). 1. adj.
Perteneciente o relativo a la corte o al palacio. 2. adj. Cortesano o
palaciego. U. t. c. s. Cap. VII: «Amici praeterea improbi, satellites detestandi,
eunuchi avarissimi, aulici vel stulti vel detestabiles, per quos omnes
etiam in illo dominatore qui videbatur bonus esse nascitur oblivio mandatorum
Dei».
beneplácito.
(Del lat. bene
placĭtus 'que ha gustado', nota de aprobación que se ponía en las
propuestas de nombramiento). 1. m. Aprobación, permiso. 2. m. complacencia.
Cap. XI: «Itaque providus rector studeat facere quae Deo sunt beneplacita,
si ipse desiderat ut Deus faciat quae sunt illi prospera et gloriosa».
cauterio. (Del lat. cauterĭum, y este
del gr. καυτήριον). 1. m. Med. cauterización. 2. m.
Med. Agente o instrumento para cauterizar. 3. m. Aquello que corrige o ataja
eficazmente algún mal. Cap. XVI: «Nam fomentis lenibus, quibus nos Deus
consolatur saepe, saepe etiam mordacissimum medicamentum tribulationis
adiungit, et quasi clementissimus medicus incidere cupiens putridas carnes et
cariosa vulnera adurere, cauterio non parcit; non miseretur, ut magis
misereatur».
consiliario. (Del lat. consiliarius). 1.
m. y f. consejero (‖ persona que aconseja). 2. m. y f.
En algunas corporaciones y sociedades, persona elegida para asistir con su
consejo al superior que las gobierna, o tomar parte con él en ciertas
decisiones. 3. m. y f. desus. Persona que se aconseja con otra.Cap. VI: «Sed
haec ars tunc ad finem perfectionis pervenit, cum ipsa res publica prudentes et
optimos consiliarios habet».
conturbar. (Del lat. conturbāre). tr.
Alterar o inquietar a alguien o causar intranquilidad en su ánimo. U. t. c.
prnl. Cap. IX: «Princeps pacificus tanquam floridus et fertilis est in
proximo paradisus, et quasi vinea honesta copioso abundans fructu, omnem a
splendore conspectus sui conturbans discordiam, qui dum pacem in aula
suae mentis amplectitur, procul dubio mansionem praeparat Christo, quia
Christus pax est, et in pace requiescere cupit».
cultor. (Del lat. cultor). 1. adj.
cultivador. U.
t. c. s. 2. adj. desus. Que adora o da culto. Era u. t. c. s. Cap. V: «Aridus
ut viridi bene crescat in arbore palmes, Cultor bonus hoc providet».
dilecto. (Del lat. dilectus, part. pas.
de diligĕre 'amar'). adj. Amado con dilección. Cap. XI: «Unde illos
universorum Dominus sublimavit in terris, et post praesentis gloriam
felicitatis tanquam dilectos sibi ministros in aeternum beatificat in
coelis».
émulo. (Del lat. aemŭlus). adj.
Competidor o imitador de alguien o de algo, procurando excederlo o aventajarlo.
U. m. c. s. U. m. en sent. favorable. Cap. XI: «Sed si quis est tantorum aemulus
gloriae principum, si quis Christianus rector feliciter et gloriose in hoc
saeculo regnare desiderat, et ad palmam sempiternae beatitudinis pervenire
contendit, illorum fidelissimam erga cultum Omnipotentis imitetur devotionem,
seque benevolum, clementem, in iudiciis districtum, in cordis humilitate
mansuetum, in visceribus misericordiae compatientem, in largitate munificum, in
zelo qui secundum Deum est fulmineum circa Dei Ecclesiam solerter exhibeat, si
consortio supernorum civium cum sanctis et iustis rectoribus regnare perenniter
procurat».
exornar. (Del lat. exornāre). 1. tr.
Adornar, hermosear. U. t. c. prnl. 2. tr. Amenizar o embellecer el lenguaje
escrito o hablado con galas retóricas. Cap. IV: «Omnis autem regia potestas,
quae ad utilitatem rei publicae divinitus est constituta, non tam caducis
operibus ac terrestre fortitudine, quam sapientia cultuque divino est exornanda;».
festinación. (Del lat. festinatio, -ōnis).
f. Celeridad, prisa, rapidez. Cap. VI: «Duo vero maxime contraria sunt consilio, festinatio
et ira».
fragor. (Del lat. fragor,
-ōrem) m. Ruido estruendoso. Cap. XVI: «Nam primum tempus laboris est,
quando per fragores hostium et bella contenditur».
fructuoso. (Del lat. fructuōsus). adj. Que da fruto o utilidad. Cap.
IX: «ager fructuosus, quando diversis floribus nodisque crispantibus
depingitur;».
gobernalle. (Del cat. governall
'timón', y este del lat. gubernaculum). m. Mar. Timón de la nave. Cap.
VI: «Absque gubernaculo navis ceu nutat in alto / Fluctibus, ac
tumidis tunditur illa notis».
habitáculo. (Del lat. habitacŭlum). 1. m.
habitación (‖ lugar destinado a vivienda). 2. m. Recinto de
pequeñas dimensiones destinado a ser ocupado por personas o animales. 3. m. En
un vehículo, espacio destinado a las personas. 4. m. Ecol. hábitat. Cap. V: «Claudorum
atque debilium maximam habebat curam, non servis, non aliis ministris utens,
sed per semetipsam agens, et ad eorum habitacula veniens, et unicuique
quod opus haberet praebens».
imperatorio. (Del lat. imperatorius).
1. adj. Perteneciente
o relativo al emperador o a la potestad y majestad imperial. 2. adj. desus.
imperioso. Cap. XI: «qui in tantum Omnipotenti placuerunt, ut regias
purpuras, sceptra quoque et apicem imperatoriae dignitatis divinis
praeceptis et canonicis institutis Domino inspirante subderent, ac pium zelum
erga Dei ecclesias indefessa charitate semper haberent».
incauto. (Del lat. incautus).
1. adj. Que no tiene cautela. 2. adj. Ingenuo, cándido, que no tiene malicia.
U. t. c. s. Cap. XIII: «Nam dum quispiam libidinis effugerit passionem,
incurrit in avaritiam; qua declinata, invidiae fovea praeparatur; hanc si
transcenderit, vitium furoris incurrit, et alios plurimos laqueos ponit
inimicus, quo capere possit incautos».
inconcuso. (Del lat. inconcussus). adj.
Firme, sin duda ni contradicción. Cap. XI: «Hoc beatus Iovinianus Deo
amabilis princeps fide inconcussa servavit; qui dum hostis esset Arianae
perfidiae atque sectator Nicaeni decretorum concilii, ex momentaneo terrestris
imperio fastigio aeterni sibi gloriam regni comparavit».
labrusca. (Del lat. labrusca). f. Vid silvestre. Cap. VII: «Et qui vitis erant ubere
laeti, / Agrescunt veluti spreta labrusca.
laurífero. (Del lat. laurĭfer). adj.
poét. Que
produce o lleva laurel (‖ corona, triunfo). Cap. II: «Magnus et
ille cluit saevos qui triverit hostes, / Lauriger ac victor clara
tropaea refert».
levigar.
(Del lat. levigāre
'suavizar', 'pulverizar'). tr. Desleír en agua una materia pulverizada, para
separar la parte más tenue de la más gruesa, que se deposita en el fondo del
recipiente. Cap.
X: «Septima clementer populi levigatque
tributum. Ast octava regit iustitiae trutinam».
mansueto. Del lat. (mansuētus). adj.
manso. Cap. XI: «Sed si quis est tantorum aemulus gloriae principum, si quis
Christianus rector feliciter et gloriose in hoc saeculo regnare desiderat, et
ad palmam sempiternae beatitudinis pervenire contendit, illorum fidelissimam
erga cultum Omnipotentis imitetur devotionem, seque benevolum, clementem, in
iudiciis districtum, in cordis humilitate mansuetum, in visceribus
misericordiae compatientem, in largitate munificum, in zelo qui secundum Deum
est fulmineum circa Dei Ecclesiam solerter exhibeat, si consortio supernorum
civium cum sanctis et iustis rectoribus regnare perenniter procurat».
morigerar. (Del lat. morigerāri). tr.
Templar o moderar los excesos de los afectos y acciones. U. t. c. prnl. Cap. V:
«Is ergo perspicaciter procuret ut non solum nobilem pulchram ac divitem,
sed et castam, prudentem quoque atque in sanctis virtutibus morigeram
habeat coniugem».
munificencia. (Del lat. munificentia). 1. f.
Generosidad espléndida. 2. f. Largueza, liberalidad del rey o de un
magnate. «Ecclesiae
proque coelestis indeptione gloriae bonis melioribus optimis cuncta per sereni principis munificentiam
distribuantur».
munífico. (Del lat. munifĭcus).
adj. munificente. Cap. XI: «Sed si quis est tantorum aemulus gloriae
principum, si quis Christianus rector feliciter et gloriose in hoc saeculo
regnare desiderat, et ad palmam sempiternae beatitudinis pervenire contendit,
illorum fidelissimam erga cultum Omnipotentis imitetur devotionem, seque
benevolum, clementem, in iudiciis districtum, in cordis humilitate mansuetum,
in visceribus misericordiae compatientem, in largitate munificum, in
zelo qui secundum Deum est fulmineum circa Dei Ecclesiam solerter exhibeat, si
consortio supernorum civium cum sanctis et iustis rectoribus regnare perenniter
procurat».
negligentemente. adv. Con negligencia. Cap.
VI: «Si quis ergo navim rei publicae tanquam bonus gubernator regere
feliciter disponit et exoptat, optima Domini consilia, quae in sacris eloquiis
sunt propalata, non negligenter custodiat».
ofensión. (Del lat. offensio).
f. Daño, molestia o agravio. Cap. XX: «Ut enim reprobis praesentes offensiones,
calamitates, captivitates, filiorum orbitates, amicorum strages, frugum
sterilitates, pestilentias intolerabiles, breves et infelices dies, diuturnas
aegrotationes, mortes pessimas, et insuper aeterna supplicia retribuit; ita e
contra iustis et sanctis rectoribus multa in praesenti solatia, divitiarum abundantiam,
triumphorum gloriam, pacis tranquillitatem, praeclaram sobolis indolem, multos
et felices annos ac perpetuum regnum in futuro donat».
perennemente. adv. De manera perenne.
Cap. XI: «si consortio supernorum civium cum sanctis et iustis rectoribus
regnare perenniter procurat».
perorar. (Del lat. perorāre). 1. intr.
Pronunciar un discurso u oración. 2. intr. coloq. Hablar en la conversación
familiar como si se estuviera pronunciando un discurso. 3. intr. Pedir con
instancia. Cap. IV: «quoniam procul dubio tunc populus providi arte consilii
gubernabitur, adversarii Domino propitiante profligabuntur, provinciae
regnumque conservabuntur, si regia sublimitas religione et sapientia perornetur».
perspicazmente. adv. Con perspicacia. Cap. V: «Is
ergo perspicaciter procuret ut non solum nobilem pulchram ac divitem,
sed et castam, prudentem quoque atque in sanctis virtutibus morigeram habeat coniugem».
Adverbio
usado por Jorge Luis Borges, en sus Ficciones:
«Madame
Bachelier ha visto en ellas una admirable y típica subordinación del autor a la
psicología del héroe; otros (nada perspicazmente) una transcripción del
Quijote;».
plenilunio.
(Del lat. plenilunium).
m. Astron. luna llena. Cap. XVI: «Tertium tempus est ipsius plenitudinis,
quando undique ab omnibus non offenditur, sed in plenitudine gloriae suae
tanquam plenilunii claritas
nobilitatur».
prefación. (Del lat. praefatio, -ōnem). f. p.
us. prefacio (‖ prólogo). Prefacio: «OPERIS PRAEFATIO SUBSEQUENTIS».
probóscide. (Del lat. proboscis, -ĭdem
'trompa'). f. Zool. Aparato bucal
en forma de trompa o pico, dispuesto para la succión, que es propio de los
insectos dípteros. Cap. XV: «Et elephantorum quidem proboscidas, cum
sint cavae, equorum vero aliorumque iumentorum aures simul et nares implerunt».
procero o prócero. (Del lat. procērus).
adj. Eminente,
elevado, alto. Del prefacio: «Gloria nam regum, nitidis et stemmata sceptris
/Dogmata sunt Domini, nec non exempla priorum, Gestaque nobilium procerum
famosa per orbem».
propalar. (Del lat. propalare).
tr. Divulgar algo oculto. Cap. VI: «Si quis ergo navim rei publicae tanquam
bonus gubernator regere feliciter disponit et exoptat, optima Domini consilia,
quae in sacris eloquiis sunt propalata, non negligenter custodiat».
propiciar. (Del lat. propitiāre). 1. tr.
Favorecer que algo acontezca o se realice. 2. tr. p. us. Ablandar, aplacar la
ira de alguien, haciéndolo favorable, benigno y propicio. Cap. IV: «quoniam
procul dubio tunc populus providi arte consilii gubernabitur, adversarii Domino
propitiante profligabuntur, provinciae regnumque conservabuntur, si
regia sublimitas religione et sapientia perornetur».
próvido. (Del lat. provĭdus). 1. adj.
Prevenido, cuidadoso y diligente para proveer y acudir con lo necesario al
logro de un fin. 2. adj. Propicio, benévolo. Cap. IV: «quoniam procul dubio
tunc populus providi arte consilii gubernabitur, adversarii Domino
propitiante profligabuntur, provinciae regnumque conservabuntur, si regia
sublimitas religione et sapientia perornetur».
rábido. (Del lat. rabĭdus). adj.
Violento, airado. Cap. VIII: «Quid sunt autem impii reges, nisi maiores
terrarum latrones, feroces ut leones, rabidi ut ursi? sicut scriptum est
de illo».
réprobo. (Del lat. reprŏbus).
1. adj. Condenado
a las penas eternas. U. t. c. s. 2. adj. Dicho de una persona: Condenada por su
heterodoxia religiosa. U. t. c. s. 3. adj. Dicho de una persona: Apartada de la
convivencia por razones distintas de las religiosas. U. t. c. s. 4. adj.
malvado. U. t. c. s. Cap. VIII: «Sed haec de reprobis dicta sint rectoribus.
Nunc ad potiora stylo consequenti transeamus».
salubérrimo. (Del lat. saluberrĭmus). adj.
sup. de salubreCap. IV:
«Est autem religiosa sapientia saluberrimum decus, devotarum lumen
animarum, coeleste donum et gaudium sine fine mansurum».
sectador. (Del lat. sectātor). adj. p. us. sectario. U. t. c. s. Cap. XI: «Hoc
beatus Iovinianus Deo amabilis princeps fide inconcussa servavit; qui dum
hostis esset Arianae perfidiae atque sectator Nicaeni decretorum
concilii, ex momentaneo terrestris imperio fastigio aeterni sibi gloriam regni
comparavit».
signífero. (Del lat. signĭfer). adj.
poét. Que lleva o incluye una señal o insignia. Cap. XV: «Et iam aderat
ferox multitudo hostium, quam cum appropinquare intuerentur in insidiis
constituti, tunc subito Germanus signifer universos admonet, et
praedicat ut voci suae uno clamore respondeant;».
siluro. (Del lat. silūrus, y este del
gr. σίλουρος).
1. m. Pez teleósteo fluvial, fisóstomo, parecido a la anguila, con la boca muy grande
y rodeada de seis u ocho apéndices como barbillas, de color verde oscuro, de
unos cinco metros de largo y muy voraz. 2. m. Mar. Torpedo automóvil. Cap. XIV:
«Praesumebat et silurus piscis quod hamum sibi nemo iaceret, nemo
tenderet retia; et si incidisset, omnia disrumperet, et tamen fuscinam non
evasit».
sinodal. (Del lat. tardío synodālis). 1.
adj. Perteneciente o relativo al sínodo. 2. m. examinador sinodal. 3. f.
Decisión de un sínodo. Cap. X: «Unde et hic huc usque mos Christianus inolevit,
ut apud omnes orthodoxos Ecclesiarum principes synodales fieri conventus
decernatur, propter necessarias sanctae Ecclesiae utilitates, quae non nisi synodalibus
investigari conciliis atque canonicis definiri sanctionibus debent».
terrígeno. (Del lat. terrigĕnus). 1.
adj. Nacido o engendrado de la tierra. 2. adj. Geol. Dicho de un material:
Derivado por erosión de un área situada fuera de la cuenca de sedimentación, a
la que llega en estado sólido mediante transporte. U. t. c. s. Cap. XI: «Reges terrigenas
malignos is ordinat. / Ob hoc provideat rector honoribus».
titubar. (Del lat. titubāre).
intr. titubear. Cap. VII: «Multis inde dolis optimus ille / Anceps fit titubans
sicut arundo».
tártaro. (Del lat. Tartărus, y este del
gr. Τάρταρος).
m. poét. infierno (‖ lugar que habitan los espíritus de los muertos. Cap. VIII: «Tales
itaque sunt amici malorum, inimici bonorum, servi libidinis et avaritiae, servi
totius nequitiae, ministri diaboli, semper laborantes ac nihil facientes,
gurgites humani generis, miseriae, pabula aeternae gehennae, ut cedrus subito
exaltati, sed in profunda tartari praecipitati».
turbulentísimo. (Del lat. turbulentissimus). adj.
sup. de turbulento. Cap. VI: «In humanis rebus nulla quidem ars, ut dicunt,
difficilior est quam inter turbulentissimas huius saeculi procellas bene
imperare, et provide rem publicam gubernare».
vesania. (Del lat. vesania). f.
Demencia, locura, furia. Cap. II: «saepius vero gratia dulcedinis affabilis,
victor libidinis, superbiae atque vesanae ferocitatis, amicus bonorum et
inimicus tyrannorum, hostis criminum, hostis vitiorum, in bello cautissimus, in
pace constantissimus, fidelibus promissionibus probatissimus, divina humanis
praeponens, subiectos deterrens a malo, invitans ad bona, remunerans copia,
indulgentia liberans, ex malis bonos, ex bonis faciens optimos».
voluble. (Del lat. volubĭlis). 1. adj.
De carácter inconstante. 2. adj. Bot. Dicho de un tallo: Que crece formando
espiras alrededor de algo. 3. adj. desus. Dicho de una cosa: Que da vueltas
alrededor de sí misma.Cap. III: «Regnum huius saeculi momentaneum volubilis
rotae vertigini sapientes esse consimile iudicaverunt».
votivo. (Del lat. votīvus). adj.
Ofrecido por voto o relativo a él. Cap. XV: «Votiva mentis
xenia / Tunc prendit, ipsa lactea».
Gallería:
A portrait of Donatus found at
the end of Sedulius Scotus’
«Expositio
super primam edicionem Donati grammatici».