Proverbia Mundi VI: Medieval Latin quotes from the «Manipulus florum»


Proverbia Mundi VI: Medieval Latin quotes from the «Manipulus florum», (a Latin quote book by Thomas Hibernicus that will lead you down some interesting avenues)



Like our last entry, today’s one has a Hibernian connection. Thomas Hibernicus (fl. 1295 – before 1338), working from Paris, compiled an encyclopedia of quotes, featuring a then state of the art cross-referencing system. The abbreviation TB. is for the Medieval Latin text (when there’s a difference between this and the original Latin). The system put into motion by Thomas Hibernicus is worth understanding, and with that aim in mind, I’ve included an additional paragraph decidated to explaining how you’re meant to read and make use of this encyclopedia. Also, I’ve included a translation (alongside the original text, which was notoriously difficult to track down, and then transcribe; hopefully you’ll appreciate the original being here) of the preface Thomas provided, (which appeared in the early manuscripts and continued to appear in the Pacenza edition (1483) (printer Jacobus de Tyela), until being superseded from the Venice edition (1555) onward), so you can understand his vision a bit better. I've provided a translation into Castilian, which I hope you enjoy.



Understanding Thomas’s index system

The system Thomas uses in Manipulus Florum is quite simple. Each topic has its entries divided into cycles of 24 (a-z); i.e., the letters of the Latin Alphabet, read from left to right, it is thereafter notated as “ab”, “ac” until finishing another alphabet cycle, then “ba”, “bb”, and so one. Finally, a selection of quotes by Seneca is provided, serving as an “outro” to each topic, a creative editorial touch added by Thomas. At the end of the cycle, modernly, he provides antonyms and synonyms to the given subject matter; the idea being to keep the reader’s interest, and direct them to other topics, making the encyclopedia a surprisingly interactive affair. For example, after the outro Seneca quotes of the first entry, Abstinencia, Thomas places the word Ubi [where], almost like a modern day “see also”, followed by the relevant synonyms and antonyms for the reader to explore (note that some words don’t include the specific directory letter; presumably Thomas intended for the reader to casually explore the topic in this case), like this:


Ubi Caro e, r; Coniugium c; Consuetudo c; Discrecio m, n; Elemosina l; Gula; Ieiunium; Infirmitas b; Seruicium c; Sobrietas; Temperancia.


The Electric Manipulus Florum Project is the best site to read the entries, and they also handily include the original Latin that Thomas is quoting from; sometimes the two versions agree with one other, other times there are some medieval corruptions present and of course, even misattributions to other authors, which they helpfully indicate and correct, making the work a treat to look up and make use of in the 21st century. They also provide an English translation of the Latin introduction (unfortunately they don’t provide the Latin text proper), which is very acceptable, and probably doesn’t need another one into said language.

Here’s the link to the project webpage: 






Original Latin preface


(From the Pacenza edition, 1483)

Incipit Manipulus Florum compilatus a magistro Thoma de Hibernia ordinis predicatorum (c. 1306)

Transcription and editorial punctuation,

 Richard Pollard


«Abiit in agrum et colligebat spicas post terga metentium». Ruth II, 3.

Ruth, paupercula, non habens messem propriam ad colligendum, agrum intravit alienum; ut spicas colligeret post terga mententium.  Sic ego pauperculus non habens copiam scriptorum nec originalium acervum, agrum intravi Booz, quod interpretatur robur vel virtus, scilicet Roberti[1] utique robusti in quo virtutis robur vigere consuevit, et ibidem originalium spicas, id est, diversas sanctorum auctoritates de diversis libris non sine labore colligi. Sed considerans quod sine modo erant et ordine, nec post me alicui alii possent prodesse, hic breviter quasi in unum manipulum florum ex diversis spicis collectum secundum ordinem alphabeti more concordanciarum collegi, ut sic a me et aliis simplicibus facilius possint reperiri.

Ita ut quum alii messores venerint cum exultatione potestates manipulos suos, ego hunc collectum post terga doliorum, cum vidua offeram, in donum gazophilacium[2]. Cum enim librorum originalium pelagorum sit quasi mare magnus spatiosum. Quod a quolibet investigari non possit mihi utilius videbatur pauca doctorum dicta in promptu habere quam si multa. Quidem homo transcurreret, et illa ad manum non haberet documentum Senece: «cum multa procurreris: unus excerpe quod illa die concoquas»[3]. «Certis enim ingeniis nutriri et immorari oportet si quas velit aliquid trahere quod in animo fideliter sedeat»[4]. Fragilis enim est memoria, et rerum turbe non sufficit.

«Apes ergo nobis imitandi sunt qui vagantur et flores ad mel faciendum carpunt deinde quicquid attulerunt disponunt ac per favos digerunt». «Ita —inquit—quecumque ex diversa lectione congessimus separare debemus. Melius enim distincta servantur. Deinde ad debitam facultatem ingenii in unum saporem varia illa libamenta ordinare ut etiam si apparuerit unde sumpta sint, aliter tamen esse quam unde sumpta sint appareant»[5]. Quasdam igitur dictiones notabiliores ac magis communes que sepius in sermonibus vel lectionibus possent occurrere et cum quibus se posset homo in omni materia iuvare: hic secundum alphabeti ordinem more concordantiarum signavi.

Ita quod primo ponuntur dictiones incipientes per «a», secundum quod coniungitur cum diversis litteris secundum ordinem alphabeti. Postmodum dictiones incipientes per «b», et sic de qualibet littera alphabeti usque ad finem. In quibus etiam dictionibus attenditur ordo prioris et posterioris secundum ordinem litterarum alphabeti in ipsa dictione. Sicut prius ponitur conversatio quam conversio, licet in primis quattuor vel quinque litteris conveniant. Sub qualibet autem dictione ponuntur diverse auctoritates sanctorum et aliorum doctorium per ordinem que de illa materia loquitur magis videntur, ita quod cuiuslibet sancti vel doctoris per se auctoritates ponuntur: puta, exterius in margine signant. Sed quare auctoritas que de una materia loquitur nihilominus diversis aliis applicari possit: ideo ne una et eadam auctoritas sepe in diversis locis rescriberet: litteras alphabeti ex opposito cuiuslibet auctoritatis in margine secundum plus et minus iuxtim numerum auctoritatum in qualibet dictione signavi, et ubi alphabetum simplex non sufficit combinatum iteratur.

Cum ergo in fine alicuius dictionis cum aliquibus litteris sequentibus denotatur quod in illis dictionibus sub talibus litteris invenientur auctoritates qui possunt applicare ad propositum. Si autem ponatur dictio sine aliqua littera sequente: designatur quod sub illa dictione quasi per totum de illa materia potest invenire. Ita quod si aliqua auctoritas in loco proprio non situatur, quelibet tamen ad proprium locum remittitur vel in proprio collocatur et hoc pleni patet intuenti. Auctoritates autem quantum ad librorum capitula non potui determinante signare cum in diversis libris diversimode[6] signentur, et sepe eadem auctoritas a diversis doctoribus scribitur, quinimo[7] una et eadem ab eodem in diversis locis frequenter invenitur. Sed omnem verum a quocunque dicatur a spiritu sancto[8] est.

Auctores autem quorum dicta hic sepius allegant sunt hi: Augustinus, Ambrosius, Hieronymus, Gregorius, Bernardus, Hilarius, Chrisostomus, Isidorus, Damascenus, Origenes, Cyprianus, Fulgentius, Basilius, Rabanus, Cassianus, Cassiodorus, Leo, Beda, Prosper, Aurelius, Richardus, Hugo, Johannes, Alanus, Petrus Ravenna[9], Plinius, Solinus, Rabimoyses, Valerius Maximus, Vegetius, Agellius, Sidonius, Tullius, Boethius, Seneca, cuius dicta in fine cuiuslibet dictionis ponuntur. Quare, secundum eundem: «illa pars in fine reservari debet quam qualibet etiam satiatur appetere potest»[10]. «Deditos enim vino potio extrema delectat et quod in se iocundissimum homnis[11] voluptas habet: in finem suum differt»[12]. Istorum autem auctorum libros quantum ad principia et fines et nomina et partialium librorum numerum in fine huius operis signavi, ut facilius possint cognosci et securius allegari.

Tu ergo, lector, ora per collectore, et utere quesitis cum labore alieno, et gaude de inventis sine labore proprio. Propter has autem modicas spicas agrum fertilem originalium non despicias. Improvidus autem est qui neglecto igne se per scintillas  nititur calefacere, et qui contempto fonte per roris guttas sitim conatur extinguere. Nomen autem collectoris volui subticere, ne collectio vilesceret cognito collectore, et nota quod post auctoritatem ponitur nomen auctoris.












(Castellano)

(De la edición Pacenza, 1483)

Comienza el libro «Manojo de Flores», compilado por el maestro Tomás de Hibernia, de la orden de predicadores (c.1306)

Traducción al castellano

Richard Pollard



«Rut se marchó a espigar al campo detrás de los segadores[13]».

—Rut, II, 3.




Ruth, una mujer paupérrima, y no contando con una cosecha propia para recoger, entra en agro ajeno, para que espigara después de los segadores. Así como yo, un varón paupérrimo, no contando con una edición de los escritos, tampoco una recopilación[14] de los originales, entré al agro de Booz, lo cual se interpreta como fuerza o virtud, a saber; Roberto de Sorbona, desde luego un varón robusto en quien el vigor de la virtud solía florecer, y allí, las espigas de los [textos] originales, —es decir—, las diversas autoridades de varones santos y de diversos libros, (y no sin labor), he recogido.
Pero, considerando que, sin organización y orden, de estas no se las podrían aprovechar. En síntesis, las he recogido como un manojo de flores, recogido de diversas espigas, según el orden del alfabeto, a modo de concordancias, para que así pudiesen ser encontradas más fácilmente por mí y las otras personas simples.

Así, al mismo tiempo que los otros segadores viniesen exultados con sus sendas gavillas, permítanme que lo ofrezca, — así como la viuda — recogido a espaldas de los doctores, como una ofrenda para la tesorería[15]. Y puesto que el mar de libros originales pareciera un piélago grande y espacioso, que no podría ser investigado por quienquiera, me parecía más útil que hubiese pocos dichos de los sabios que muchos. En efecto, el hombre pudiera recurrir tal [piélago de citas], sin que le quedara en la mano la advertencia de Seneca: «y cuando encuentres muchas [citas], elija uno que medites ese mismo día»[16]. «Conviene ser nutrido y dejarse demorar por ciertos genios, si quisieras extraer algo que permaneciera con fidelidad en la mente»[17]. La memoria es frágil. Y la muchedumbre de las cosas no es suficiente. Por lo tanto, debemos imitar a las abejas, que vagan y recolectan flores para hacer miel, y luego, con lo que se han recogido, lo desponen y lo distribuyen por los panales. Así —dice debemos separar lo que hemos recolectado de diversas lecciones[18]. Ya que se guardan mejor en [compartimentos] distintos. Luego, a la debida facultad del ingenio, transmutar varios libamientos en un solo sabor, para que, aun si se conozca de dónde provinieron, sin embargo, parecerían ser distintos de la fuente de donde fuesen seleccionados[19].

Por consiguiente, he señalado algunos de los dichos más notables y comunes, los que más frecuentemente se encuentran en los coloquios o lecturas, de los cuales el hombre podría valerse en toda materia; y esto según el orden del alfabeto a modo de concordancias. Así que primero, van las entradas comenzando con «a», respecto a los que se unen con las diversas letras [siguientes], en orden alfabético. Después, las entradas comenzando con «b», y así sucesivamente hasta el final del alfabeto. En tales entradas, se observa un orden alfabético tanto inicial como medial, dentro de la misma entrada; de este modo, se pone «conversación» antes que «conversión», aunque se concuerden en las primeras cinco letras. Bajo cada lema, van citas de diversas autoridades, de los santos y de otros varones sabios que parecen tratar mejor sobre la materia. Así que cada cita de autoridad de los santos y sabios está señalada en el margen. Pero ya que una cita que se trata de una sola materia puede aplicarse a muchas otras, por esa razón, para que una y la misma cita no se reescribiese por diversos sitios, he puesto letras del alfabeto al lado opuesto de cada cita, en el margen, correspondiendo grosso modo al número de las citas en aquella materia, y cuando el alfabeto simple no sea suficiente, se repiten[20].

Por lo tanto, cuando [veas] el final de algunas entradas con ciertas letras que las siguen, significa que, en aquellas entradas, debajo de tales letras, se encontrarán citas que pueden ser aplicadas al propósito. Pero si una entrada no cuente con ninguna letra siguiente, significa que debajo de aquella entrada, casi todo lo que hay en aquella materia se puede encontrar. Así que si alguna cita no se sitúe en su propio lugar, entonces se remite o se coloca a su propio lugar, y esto le queda plenamente patente al lector.  No obstante, las citas en cuanto a los capítulos de los libros [mismos], no las pude asignar definidamente, ya que en diversos libros se presentan de diversos modos, y muchas veces la misma cita es citada por diversos sabios; ciertamente, una y la misma cita se encuentra frecuentemente citada por el mismo [autor] en distintos lugares.

Pero cada verdad proferida por quienquiera, viene del espíritu santo, y los autores que muy frecuentemente se citan acá, son estos: Agustín, Ambrosio, Jerónimo, Gregorio, Bernardo, Hilario, Crisóstomo, Isidoro, Damasceno, Origen, Cipriano, Fulgencio, Basilio, Rabano[21], Casiano, Casiodoro, Leo, Beda, Próspero[22], Aurelio, Ricardo, Hugo, Juan, Alano[23], Pedro de Ravenna, Plinio, Solino[24], Rabí Moisés[25], Valerio, Máximo, Vegecio, Agelio[26], Sidonio, Tulio, Boecio y Séneca, cuyos dichos se ponen al final de cada materia, porque según él mismo: «La parte que se debe salvar para el final es la que sea deseada por alguien que está saciado»[27]. Puesto que «la postrema bebida deleita al amante del vino y que todo lo que da placer en sí se aplaza hasta su final»[28].

He señalado pues, al final de esta de esta obra, los libros de estos autores, en cuanto a sus los comienzos y finales, y los nombres de los autores y un número de libros parciales, para que más fácilmente se puedan conocer y más seguramente citar.

Así que tú, lector, ora por el compilador, y haz uso de las cosas buscadas a través de una labor ajena, y goza de lo encontrado sin [haber hecho] una labor propia. Pero por estas módicas espigas, no desprecies su fértil agro original. Es desprevenido entonces, el que intenta calentarse con centellas y olvidar el fuego, así como el que ignora la fuente, e intenta quitarse la sed con las gotas del rocío[29]. El nombre del colector quise omitir, para que no se envilezca la colección una vez conocido el nombre del colector, y nota que después de una cita se incluye el nombre del autor [citado].



I.

From the topic:

Reuerencia i

Thomas’ text:

«Non possumus ob honores reuerencia iudicare dignos quos ipsis honoribus iudicamus indignos.

—Boecius libro III. de consolacione.



Original:

«Non enim possumus ob honores reuerentia dignos[30] iudicare quos ipsis honoribus iudicamus indignos».

—Boethius, Philosophiae consolatio, 3, prosa 4, 5.



Cast

«No podemos, por sus honores, juzgar dignos de reverencia a aquellos que juzgamos indignos de los mismos honores».

—Boecio, Consolación de la Filosofía, 3, prosa 4, 5.





Eng.

We can’t deem people, for their honours, worthy of reverence, whom we deem unworthy of the honours themselves.



—Boethius, Consolation of Philosophy, 3, prosa 4, 5.





II.

From the topic:

Virtus q

Thomas’ text:

(N.B.: Here, he misattributes the quote to the author Prosper; in actuality it’s from Iulianus Pomerius, an African Christian priest from the late 5th century, and interesting in his own right).

Thomas’ text:

«Sicut uirtus onerosa est uicio, ita uirtutis amico uiciosa est amara uoluptas.  

—Prosper de uita contemplatiua libro II.



Original:

«Quia sicut virtus onerosa est vitioso, ita virtutis amico vitiosa voluptas amara est».

—Iulianus Pomerius, De vita contemplativa, 2, 5, 2.

        

Cast.

«Así como la virtud es onerosa para con el vicioso, así para el amante de la virtud, el deleite sensual es vicioso y amargo».

—Juliano Pomerio, De La vida Contemplativa, 2, 5, 2.



Eng.

Just like virtue is an onerous thing for a wicked man, so too is pleasure, for the lover of virtue, a bitter and wicked thing.



—Iulianus Pomerius, De vita contemplativa, 2, 5, 2.



III.

from the topic:

Contricio m

Thomas’ text:



«Magna pars bonitatis est uelle fieri bonum».

—Seneca LV. epistola.

Original:

«Ista res animo constat; itaque pars magna bonitatis est velle fieri bonum».

—Lucius Annaeus Seneca, Ad Lucilium epistulae morales, 34.3.





Cast.

«La mayor parte de la bondad consiste en querer hacer el bien.

—Lucio Anneo Séneca, Ad Lucilium epistulae morales, 34.3.





Eng.

The greatest part of goodness is wanting to do what is right.



—Lucius Annaeus Seneca, Ad Lucilium epistulae morales, 34.3.





IV.

From the topic:

Peticio m

Thomas’ text :

«Qui timide rogat, docet negare».

—Seneca.



Original:

«intrepida constent uerba: qui timide rogat, docet negare.

—Lucius Annaeus Seneca, Phaedra, 593-4.



Cast.

«Quien ruega tímidamente, invita [a uno] negarle».

—Lucio Anneo Seneca, Phaedra, 593-4.



Eng.

He who asks meekly, invites one to deny him.

—Lucius Annaeus Seneca, Phaedra, 593-4.



V.

from the topic

Fama m

Thomas’ text:

«Templum Dyane Effisidecusadeo magnificum Xerses,cum omnia Assiatica templa igni daret,huic uni pepercit. Sed hec Xersis clemencia sacras edes non diu a malo uendicauit. Nam Herostratus, ut nomen memoria sceleris extenderet, incendium fabrice nobilis manu sua struxit. Requisitus cur hoc fecisset, respondit: Voto adipiscende fame latioris».

—Solinus de mirabilibus mundi et situ terrarum.



Original:

«Ephesus in ea urbs clarissima est: Epheso decus templum Dianae, Amazonum fabrica, adeo magnificum, ut Xerxes, cum omnia Asiatica templa igni daret, huic uni pepercerit. Sed haec Xerxis clementia sacras aedes non diu a malo vindicavit: namque Herostratus, ut nomen memoria sceleris extenderet, incendium nobilis fabricae manu sua struxit, sicut ipse fassus est: «voto adipiscendae famae latioris»».

—Gaius Iulius Solinus, De mirabilibus mundi, 1.40.2-3.



Cast.

«Éfeso es una ciudad preclara en [Asia]. Para Éfeso, su perla más apreciada es el templo de Diana, obra de las amazonas, tan magnífico que Jerjes, —quien quemó todos los templos asiáticos— a solo este le tuvo clemencia. Pero esta clemencia de Jerjes no protegió el edificio sacro del mal por mucho tiempo; ya que Heróstrato, para que la memoria de su crimen perdurara su nombre, elaboró un incendio infame por mano suya, como él mismo admitió: “con la promesa de conseguir una fama más amplia”». 

—Cayo Julio Solino, De las Maravillas del Mundo, 1.40.2-3.





Eng.

[On fame and the arson of Herostratus]

Ephesus is city in [Asia]. In Ephesus, it’s crowning jewel is Diana’s temple, crafted by the Amazons, so magnificent that Xerxes, (a man who set fire to every Asian temple), spared this temple alone. Yet this act of clemency from Xerxes did not spare the sacred temple from evil for very long. For Herostratus, so that the memory of his crime would further his legacy, plotted an infamous burning of the construction, as he himself admitted: “in the hope of attaining wider fame”.[31]

—Gaius Iulius Solinus, The Wonders of the World, 1.40.2-3.



VI.

From the topic

Studium r

Thomas’ text:

«Quia pauci studia nunc honorant, simul et naturali uicio fixum est et radicatum pectoribus humanis ut qui non intelligunt artes, non mirentur artifices.

—Sydonius libro V. epistolarum.

Original:

«Quamquam, quod est grauius, non sit satis ambitus iste fastidium uobis excitaturus, quia pauci studia nunc honorant, simul et naturali uitio fixum est radicatumque pectoribus humanis, ut qui non intelligunt artes non mirentur artifices».

—Sidonius Apollinaris, Epistularum libri nouem, 5, 10, 4.



Cast.

«Porque pocos son que reverencian los estudios ahora, y a la vez es un vicio natural, firme y radicado en la mente humana, que aquellos que no inteligen las artes, no admiren a los artistas».

—Sidonio Apollinar, Epistularum libri nouem, 5, 10, 4,



Eng.

For few people now revere their studies, and it is a natural vice established and taken root in the hearts of men, that those who don’t comprehend the arts, don’t care for the artists.



—Sidonius Apollinaris, Epistularum libri novem, 5, 10, 4.



VII.

From the topic:

Gaudium o

Thomas’ text:

«Verum gaudium non possidetur nisi pax et iusticia teneatur. Prima enim est et quasi radix iusticia, secunda pax, tercia gaudium; de iusticia nascitur pax, de pace gaudium generatur».

—Cesarius in ammonitione XL.

Original:

«Verum gaudium non possidetur, nisi pax et iustitia teneatur. Prima est enim et quasi radix iustitia, secunda pax, tertium gaudium: de iustitia nascitur pax, de pace gaudium generatur».

—Caesarius Arelatensis, Sermones, 166, 5.



Cast.

«La verdadera alegría no se tiene, a menos que se mantenga la paz y la justicia. La primera es —y como la raíz—, la justicia; la segunda, la paz; la tercera, la alegría; de la justicia nace la paz, de la paz se genera la alegría».

—Cesáreo de Arlés, Sermones, 166, 5.



Eng.

True joy is not possessed, unless peace and justice is upheld. The first one (and as its root) is justice; the second, peace; the third, joy; from justice, peace is brought about, from peace joy is brought forth.

—Caesarius of Arlés, Sermones, 166, 5.





VIII.

From the topic

«Sapiencia uel sciencia d»:



Thomas’ text:

«Qui se dicit scire quod nescit, temerarius est; qui se negat scire quod scit, ingratus est».

—Augustinus in sermone de ascensione».



Original:

«Qui se dicit scire quod nescit, temerarius est: qui se negat scire quod scit, ingratus est».

—Augustinus Hipponensis, Sermones, 265, 8.



Cast.

«El que dice saber lo que no sabe, es temerario; que se niega saber lo que sí sabe, es un ingrato».

—Augustín, Sermones, 265, 8.



Eng.

He who says he knows that which he is ignorant in, is reckless; he who denies knowing what he does indeed know, is ungrateful.



—Augustinus Hipponensis, Sermones, 265, 8.





IX.

From the section

Ebrietas y:



Thomas’ text (He misattributes the author here):

«Vbi enim regnat ebrietas,racio exulat, intellectus obtunditur, consilia deuiant, iudicia subuertuntur».

—Petrus Rauennas ibidem(in quodam sermone).



Original:

«Ubi enim regnat ebrietas, ratio exsulat, intellectus obtunditur, consilia deviant, judicia subvertuntur».

—Petrus Blesensis, Epistolae, 7.





Cast.

«Donde impera la ebriedad, se destierra la razón, percute el intelecto, desvían los consejos, subvierten los juicios».

—Pedro de Blois, Carta, VII.





Eng.

Where drunkenness reigns, reason is banished, the intellect is battered, counsel goes astray, judgements are subverted.



—Peter of Blois, Letter 7.

X.

From the topic:

Ieiunium af

Thomas’ text:

«Tale est ieiunium sine elemosina, qualis sine oleo est lucerna».

—Ibidem (Cesarius in ammonitione secunda).



Original:

«Ergo, sicut supra suggessimus, fratres carissimi, ieiunia nostra elemosinarum pinguedo commendet; quia tale est ieiunium sine elemosina, qualis sine oleo est lucerna».

—Caesarius Arelatensis, Sermones, 199, 6.





Cast.

«Así es el ayuno sin limosna, como la linterna sin aceite».

—Cesáreo de Arlés, Sermones, 199, 6.



Eng.

Such is fasting without giving alms, like a lamp without oil.

—Caesarius of Arles, Sermones, 199, 6.





XI.
From the topic:
Amicicia dc
Thomas’ text:
«Quatuorsunt uicia quibus preclarus honor amiciciesepius obfuscatur, scilicet iracundia, instabilitas, suspicion atque garrulitas.
—Ibidem (Petrus Blesensis in libello de amicicia).

Original:
«Sunt autem quatuor vitia, quibus praeclarus honor amicitiae, saepius offuscatur. Haec sunt iracundia, instabilitas, suspicio atque garrulitas».
—Petrus Blesensis, Tractatus de amicitia Christiana, 12.

Cast.
«Verdaderamente hay cuatro vicios en los que más ofuscan el honor preclaro de la amistad. Y estos son: la iracundia, la inestabilidad, la sospecha y la garrulidad».
—Pedro de Blois, Tractatus de amicitia Christiana, 12.

Eng.
Truly there are four vices that vilify the clear honour of friendship. These are: rage, instability suspicion and prating.
—Peter of Blois, Tractatus de amicitia Christiana, 12.


XII.

From the topic

Amicicia m

Thomas’ text:

«Virtus est amicicia non questus quia non pecunia paritur sed gracia, nec a citacione preciorum sed concertacione beniuolencie. Meliores amicicie sunt inopum plerumque quam diuitum et frequenter diuites sine amicis sunt quibus habundant pauperes. Non est uera amicicia ubi est fallax adulacio».

—Ambrosius ibidem (libro III) De Officiis.



Original:

«Virtus est enim amicitia, non quaestus quia non pecunia paritur sed gratia, nec licitatione pretiorum sed concertatione benivolentiae. Denique meliores amicitiae sunt inopum plerumque quam divitum et frequenter divites sine amicis sunt quibus abundant pauperes. Non est enim vera amicitia ubi est fallax adulatio».

—Ambrosius Mediolanensis, De officiis, 3.22.134-135.





Cast.

«La amistad es una virtud, no una adquisición, ya que no engendra del dinero sino de la gracia, tampoco es mediante la licitación de premios, sino de la competencia hacia la benevolencia. Además, son mejores las amistades de casi todos los indigentes que las de los ricos, y con más frecuencia hay ricos sin amigos que pobres en los cuales les sobran.  No hay amistad verdadera donde hay una adulación falaz».

—Ambrosio, De Oficios.



Eng.

Friendship is a virtue, not an acquisition, for it is born not of money but of grace. Nor it is born of a licitation for prices, but rather a rivalry of benevolence. Furthermore, the friendships of the poor are nearly almost superior to those of the rich, and you’ll more readily see a rich man without friends than a poor man overflowing with them. There is no true friendship where false adulation is present.



—Ambrosius Mediolanensis, De officiis, 3.22.134-135.



XIII.

From the topic:



Amicicia g

Thomas’ text:

«Sicut amici adulantes peruertunt,sic inimici litigantes plerumque corrigunt».

—Augustinus IX. confessionum.



Original:

«Sicut amici adulantes peruertunt, sic inimici litigantes plerumque corrigunt».

—Augustinus Hipponensis, Confessionum libri XIII., 9.8.



Cast.

«Tal como los amigos adulantes subvierten [las cosas], así los amigos litigantes muchas veces corrigen».

—Agustín, Confesiones, lib. XIII., 9.8.



Eng.

Just as adulating friends distort [things], so do contentious friends very often correct [them].

—Augustine of Hippo, Confessions book 13., 9.8.





Bibliography and additional sources/recommended reading:

Q. Valerius Maximus - Memorable Acts And Sayings, Samuel Speed (1631-1682) (translator), London, (1684).

 Dizionario di pensieri e sentenze di autori antichi e moderni, Niccolò Persichetti, Milan (1877).




Appendix:

A Hypothetical Hiberno-Latin bookshelf

Just the very curious. You’re in the 9th century, in Ireland, and you only have some broken Latin to communicate with the monks. One of them (let’s call him, Fionn) invites you over to his clochán for some tea. Here’s what you might find on his bookshelf:


—Ars Asporii

—Anonymous ad Cuimnanum

—De Divisione Natura

—Institutiones, Priscian

—Institutiones grammaticae, Prisican.










[1] Robert de Sorbonne.
[2] gazophylacium, id est, thesaurus.
[3] Cf. Seneca, Ad Lucilium Epistulae Morales, Liber, I; 1,4: «et cum multa percurrens, unum excerpe, quod illo die concoquas».
[4] Ad Lucilium Epistulae Morales, Liber I, 2: «Certis ingeniis inmorari et innutriri oportet, si velis aliquid trahere, quod in animo fideliter sedeat».
[5] Ibid. Liber XI, 84, 5: «Sed ne ad aliud quam de quo agitur abducar, nos quoque has apes debemus imitari et quaecumque ex diversa lectione congessimus, separare, melius enim distincta servantur, deinde adhibita ingenii nostri cura et facultate in unum saporem varia illa libamenta confundere, ut etiam si apparuerit, unde sumptum sit, aliud tamen esse quam unde sumptum est, appareat. Quod in corpore nostro videmus sine ulla opera nostra facere naturam:».
[6] «diversimode»: differenter, aliter.
[7] «quinimo (et quinimmo)»: quidem, certe.
[8] In the first edition, abbreviated as: “ſpūſcō”, which took quite a while to decipher.
[9] Id est, Peter Chrysologus.
[10] Cf. De Beneficiis, Liber VII, 2: «Si voluissem lenocinari mihi, debuit paulatim opus crescere et ea pars in finem reservari, quam quilibet etiam satiatus appeteret».
[11] «homnis»: omnis. Sic in texto originali.
[12] Cf. Ad Lucilium Epistulae Morales, Liber I, 12, (Seneca Lucilio suo salutem): «deditos vino potio extrema delectat, illa quae mergit, quae ebrietati summam manum imponit; [5] quod in se iucundissimum omnis voluptas habet in finem sui differt».
[13] De la edición de La Palabra (América Latina) (BLPH).
[14] O traduciendo literalmente del latín, «acervo».
[15] Es decir, tesorería santa o espiritual, tesorería de Dios.
[16] Epístolas Morales, Lib. I, 2. 
[17] Epístolas Morales, Liber I, 2.
[18] Ibid. Liber XI, 84, 5.
[19] Ibid.
[20] Es decir, se combinan.
[21] Rabano Mauro.
[22] Próspero de Aquitania, un discípulo de San Agustín.
[23] Posiblemente se refiere a Alain de Lille, teólogo francés del siglo XII.
[24] Cayo Julio Solino.
[25] Uno de los epítetos de Maimónides, filósofo ínclito del siglo XII.
[26] Aulo Gelio.
[27] Parafraseando De Beneficiis, Liber VII, 2: «Si voluissem lenocinari mihi, debuit paulatim opus crescere et ea pars in finem reservari, quam quilibet etiam satiatus appeteret». [«Si yo hubiera querido halagarme, hubiera compuesto esta obra paulatinamente, y hubiera reservado para el final, aquellas cosas que hasta a un lector saciado pudieran apetecer;».].
[28] Parafraseando Ad Lucilium Epistulae Morales, Liber I, 12: «deditos vino potio extrema delectat, illa quae mergit, quae ebrietati summam manum imponit; [5] quod in se iucundissimum omnis voluptas habet in finem sui differt».
[29] Cf. Job 38, 28.
[30] «dignos reverentiā»: worthy of respect. An example of the ablative of price (sblativus pretii).
[31] The paragraph ends by saying: “It is on record  that Alexander the Great was born in  Pella on the same day that the temple at Ephesus was set ablaze”.

No comments:

Post a Comment

Mo Ghile Mear, un poema bárdico de Seán Clárach Mac Domhnaill (1691-1754)

  Este poema es un buen ejemplo de la poesía bárdica popular del siglo VII. Se trata de un lamento [ caoineadh en irlandés, y se pronuncia...